Uống thuốc tránh thai khẩn cấp trước khi quan hệ: Hiệu quả, Cơ chế, Rủi ro và Hướng dẫn y khoa

Việc uống thuốc tránh thai khẩn cấp trước khi quan hệ là hành động sử dụng thuốc không đúng chỉ định y khoa, không đảm bảo hiệu quả ngừa thai tối ưu và tiềm ẩn nhiều rủi ro cho sức khỏe sinh sản. Đây không phải là biện pháp tránh thai chủ động được khuyến nghị, mà chỉ là phương án dự phòng (plan B) được thiết kế để sử dụng sau khi quan hệ tình dục không an toàn nhằm ngăn chặn quá trình thụ thai.

Cơ chế hoạt động của thuốc khi uống trước quan hệ phụ thuộc vào dược động học của hoạt chất Levonorgestrel hoặc Ulipristal Acetate, với nồng độ đỉnh trong huyết tương thường đạt được sau 1-2 giờ, nhưng khả năng bảo vệ thực tế bị ảnh hưởng bởi thời điểm rụng trứng và thời gian sống của tinh trùng. Việc lạm dụng thuốc theo cách này không tạo ra hàng rào bảo vệ liên tục như thuốc tránh thai hàng ngày, đồng thời làm tăng nguy cơ rối loạn kinh nguyệt và giảm hiệu quả trong các lần sử dụng sau.

Các nghiên cứu lâm sàng và hướng dẫn từ các tổ chức y tế uy tín chưa xác lập được “cửa sổ bảo vệ” cụ thể cho việc dùng thuốc trước khi quan hệ, do đó, tỷ lệ thất bại của phương pháp này cao hơn đáng kể so với các biện pháp tránh thai tiêu chuẩn như bao cao su hoặc viên uống hàng ngày.

1. Hiệu quả và Cơ chế dược động học của thuốc tránh thai khẩn cấp

Thuốc tránh thai khẩn cấp có tác dụng khi uống trước quan hệ không?

Ảnh trên: Thuốc tránh thai khẩn cấp

Thuốc tránh thai khẩn cấp không được thiết kế để uống trước khi quan hệ và không đảm bảo hiệu quả bảo vệ an toàn theo các hướng dẫn y khoa hiện hành (Planned Parenthood, 2022).

Mặc dù thuốc có thể tồn tại trong cơ thể một khoảng thời gian ngắn, nhưng mục đích chính của nó là ức chế rụng trứng ngay lập tức sau khi có nguy cơ thụ thai. Việc uống trước khi quan hệ tạo ra một khoảng thời gian không xác định giữa lúc nồng độ thuốc đạt đỉnh và thời điểm tinh trùng xâm nhập, làm tăng nguy cơ thất bại (Mayo Clinic, 2023).

Cơ chế hoạt động của Levonorgestrel và Ulipristal Acetate

Levonorgestrel và Ulipristal Acetate ngăn chặn thai kỳ chủ yếu bằng cách trì hoãn hoặc ức chế sự rụng trứng thông qua việc tác động lên hormone Luteinizing (LH) (World Health Organization, 2021).

– Levonorgestrel: Hoạt chất này làm đặc chất nhầy cổ tử cung và ngăn cản sự di chuyển của tinh trùng, đồng thời ức chế rụng trứng nếu trứng chưa rụng. Nồng độ thuốc trong máu đạt đỉnh sau khoảng 1,6 giờ uống (Drugbank, 2023).

Ảnh trên: Levonorgestrel

– Ulipristal Acetate: Hoạt chất này ức chế thụ thể progesterone, có khả năng trì hoãn rụng trứng ngay cả khi nồng độ LH đã bắt đầu tăng. Thuốc này có hiệu quả kéo dài hơn nhưng cần kê đơn ở một số quốc gia (FDA, 2020).

Thời gian bán hủy và sự suy giảm nồng độ thuốc

Nồng độ hoạt chất trong thuốc tránh thai khẩn cấp giảm dần theo thời gian và không duy trì đủ ngưỡng ức chế rụng trứng nếu quan hệ tình dục xảy ra quá lâu sau khi uống (National Institutes of Health, 2019).

Thời gian bán hủy của Levonorgestrel là khoảng 24-26 giờ. Nếu quan hệ tình dục xảy ra sau khi nồng độ thuốc đã giảm xuống dưới ngưỡng điều trị, khả năng ức chế rụng trứng sẽ không còn, dẫn đến nguy cơ mang thai ngoài ý muốn cao.

2. Rủi ro và Tác dụng phụ khi sử dụng sai chỉ định

Tác động đến chu kỳ kinh nguyệt

Rối loạn kinh nguyệt là tác dụng phụ phổ biến nhất khi sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp, bao gồm xuất huyết bất thường, chậm kinh hoặc kinh nguyệt đến sớm (American College of Obstetricians and Gynecologists, 2022).

Ảnh trên: Chu kỳ kinh nguyệt

Việc đưa một lượng lớn hormone progestin vào cơ thể trước khi quan hệ có thể làm đảo lộn cân bằng nội tiết tố tự nhiên. Chu kỳ kinh nguyệt có thể bị thay đổi từ vài ngày đến vài tuần, gây khó khăn trong việc theo dõi ngày rụng trứng cho các chu kỳ sau (NHS UK, 2021).

Các phản ứng phụ cấp tính

Người dùng có thể gặp các triệu chứng cấp tính như buồn nôn, nôn mửa, chóng mặt, mệt mỏi và căng tức ngực ngay sau khi uống thuốc (Mayo Clinic, 2023).

Nếu bị nôn trong vòng 2 giờ sau khi uống, liều thuốc xem như không còn tác dụng và cần phải uống bù liều khác theo chỉ định của bác sĩ hoặc dược sĩ. Tác dụng phụ này có thể ảnh hưởng đến sức khỏe và tâm lý trước khi quan hệ tình dục (WebMD, 2022).

Nguy cơ mang thai ngoài tử cung

Sử dụng thất bại thuốc tránh thai khẩn cấp có chứa Levonorgestrel có thể liên quan đến sự gia tăng nhẹ nguy cơ mang thai ngoài tử cung so với thai kỳ bình thường (National Library of Medicine, 2018).

Khi thuốc làm giảm khả năng nhu động của vòi trứng nhưng không ngăn chặn được sự thụ tinh hoàn toàn, phôi thai có thể làm tổ ngay tại vòi trứng thay vì di chuyển xuống tử cung. Đây là tình trạng cấp cứu y khoa nguy hiểm (Cleveland Clinic, 2021).

Ảnh trên: Mang thai ngoài tử cung

3. Phân loại thuốc tránh thai khẩn cấp phổ biến hiện nay

Nhóm thuốc chứa Levonorgestrel

Levonorgestrel là loại thuốc tránh thai khẩn cấp phổ biến nhất, thường được đóng gói dưới dạng 1 viên (1.5mg) hoặc 2 viên (0.75mg/viên) (World Health Organization, 2021).

– Cách dùng: Uống càng sớm càng tốt sau khi quan hệ, hiệu quả cao nhất trong 72 giờ đầu.

– Thương hiệu phổ biến: Postinor-1, Postinor-2, Mifestad (lưu ý Mifestad chứa Mifepristone – cơ chế khác).

Nhóm thuốc chứa Mifepristone

Mifepristone (liều thấp 10mg) hoạt động như một chất đối kháng progesterone, ngăn chặn sự phát triển của nội mạc tử cung cần thiết cho sự làm tổ của trứng thụ tinh (Ministry of Health Vietnam Guidelines).

Loại thuốc này thường có hiệu quả trong vòng 120 giờ (5 ngày) sau khi quan hệ. Tuy nhiên, việc uống trước khi quan hệ không được khuyến khích vì cơ chế đối kháng thụ thể cần sự hiện diện của progesterone ở một mức độ nhất định sau rụng trứng để phát huy tác dụng tối đa.

Nhóm thuốc chứa Ulipristal Acetate

Ảnh trên: Thuốc chứa Ulipristal Acetate

Ulipristal Acetate là thế hệ thuốc mới hơn, có hiệu quả ức chế rụng trứng mạnh hơn và kéo dài tới 120 giờ sau quan hệ (European Medicines Agency, 2015).

Thuốc này (biệt dược Ella) thường yêu cầu kê đơn tại nhiều quốc gia phương Tây. Tại Việt Nam, việc sử dụng loại này ít phổ biến hơn nhóm Levonorgestrel và Mifepristone.

4. So sánh thuốc tránh thai khẩn cấp với các biện pháp khác

So sánh với thuốc tránh thai hàng ngày

Thuốc tránh thai hàng ngày mang lại hiệu quả bảo vệ lên tới 99% khi dùng đúng cách, trong khi thuốc khẩn cấp chỉ đạt hiệu quả khoảng 85-89% nếu dùng sau quan hệ (Planned Parenthood, 2022).

– Tính ổn định: Thuốc hàng ngày duy trì nồng độ hormone ổn định, ức chế rụng trứng liên tục.

– Thuốc khẩn cấp: Chỉ là liều hormone cao gây sốc, không tạo ra sự bảo vệ bền vững. Uống trước quan hệ càng làm giảm độ tin cậy so với dùng hàng ngày.

So sánh với bao cao su (Biện pháp rào cản)

Bao cao su là biện pháp duy nhất vừa có tác dụng tránh thai (hiệu quả 98%), vừa ngăn ngừa các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STIs) như HIV, Giang mai, Lậu (Centers for Disease Control and Prevention, 2022).

Thuốc tránh thai khẩn cấp hoàn toàn không bảo vệ người dùng khỏi các bệnh lây truyền qua đường tình dục. Việc uống thuốc trước khi quan hệ tạo ra tâm lý chủ quan, dẫn đến quan hệ không an toàn (không dùng bao cao su), từ đó gia tăng nguy cơ mắc bệnh xã hội.

Ảnh trên: Bao cao su mỏng bcs sagami 0.01

Nếu bạn ưu tiên sự an toàn tuyệt đối về sức khỏe và phòng tránh bệnh tật, việc sử dụng bao cao su là lựa chọn tối ưu nhất. Để tìm mua các sản phẩm hỗ trợ cuộc yêu, đảm bảo chính hãng và sự riêng tư, bạn có thể tham khảo bao cao su tại Quân Tử Nhỏ. Đây là hệ thống cửa hàng uy tín với hơn 100.000 khách hàng tin dùng, cam kết tư vấn tận tâm và giao hàng siêu kín đáo, giúp bạn hoàn toàn yên tâm khi trải nghiệm.

5. Hướng dẫn xử lý và lời khuyên từ chuyên gia y tế

Phải làm gì nếu đã lỡ uống thuốc trước khi quan hệ?

Người dùng nên sử dụng thêm một biện pháp tránh thai dự phòng khác như bao cao su nếu quan hệ tình dục xảy ra sau khi uống thuốc (NHS UK, 2021).

Nếu việc quan hệ diễn ra trong vòng 1-2 giờ sau khi uống Levonorgestrel, thuốc có thể có một phần tác dụng do nồng độ đạt đỉnh. Tuy nhiên, nếu quan hệ xảy ra sau 12-24 giờ hoặc lâu hơn, hiệu quả bảo vệ giảm sút nghiêm trọng. Không nên uống thêm liều thứ hai trong cùng một chu kỳ vì nguy cơ quá liều và ngộ độc gan (Healthline, 2020).

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Cần đến cơ sở y tế ngay nếu bị đau bụng dưới dữ dội, chảy máu âm đạo kéo dài hoặc trễ kinh quá 1 tuần sau khi sử dụng thuốc (Mayo Clinic, 2023).

Đau bụng dữ dội có thể là dấu hiệu của thai ngoài tử cung. Chảy máu bất thường có thể là dấu hiệu của tổn thương nội mạc tử cung hoặc sảy thai sớm. Việc kiểm tra nồng độ Beta-hCG trong máu là cần thiết để xác định tình trạng thai nghén.

Khuyến nghị về biện pháp tránh thai chủ động

Ảnh trên: Cấy que

Các cặp đôi nên chuyển sang các biện pháp tránh thai dài hạn và chủ động như đặt vòng, cấy que hoặc uống thuốc hàng ngày thay vì lạm dụng thuốc khẩn cấp (World Health Organization, 2018).

Thuốc khẩn cấp chỉ nên dùng trong các trường hợp: bao cao su bị rách, quên uống thuốc hàng ngày quá 2 ngày, hoặc bị cưỡng hiếp. Không dùng quá 2 lần/tháng và 3 lần/năm để bảo vệ chức năng sinh sản (Ministry of Health Vietnam).

6. Câu hỏi thường gặp về thuốc tránh thai khẩn cấp

1. Uống thuốc tránh thai khẩn cấp trước 1 tiếng có tác dụng không?

Việc uống thuốc trước 1 tiếng có thể mang lại hiệu quả nhất định do nồng độ thuốc trong máu đạt đỉnh sau 1-2 giờ, nhưng không được khuyến khích (Drugbank, 2023).

Tuy nhiên, các bác sĩ không đảm bảo hiệu quả tuyệt đối vì thuốc được thiết kế để xử lý hậu quả sau quan hệ chứ không phải dự phòng trước đó.

2. Thuốc tránh thai khẩn cấp có tác dụng trong bao lâu sau khi uống?

Thuốc chứa Levonorgestrel có thời gian bán hủy khoảng 24 giờ, nghĩa là nồng độ thuốc giảm đi một nửa sau một ngày (FDA, 2010).

Ảnh trên: Levonorgestrel

Khả năng bảo vệ sẽ giảm mạnh sau 24 giờ đầu tiên. Do đó, nếu quan hệ sau khi uống thuốc quá lâu, nguy cơ mang thai là rất cao.

3. Uống viên khẩn cấp rồi quan hệ tiếp hiệp 2 có sao không?

Quan hệ lần tiếp theo sau khi đã uống thuốc vẫn có nguy cơ mang thai, vì một liều thuốc chỉ được tính toán để ngăn chặn rụng trứng cho một lần quan hệ không an toàn trước đó (Planned Parenthood, 2021).

Tinh trùng từ lần quan hệ thứ 2, thứ 3 sẽ tiếp tục tồn tại trong tử cung đến 5 ngày, trong khi nồng độ thuốc đang giảm dần, dẫn đến việc ức chế rụng trứng thất bại.

4. Uống thuốc tránh thai khẩn cấp bao lâu thì quan hệ được?

Không có khuyến cáo y khoa nào quy định thời gian chờ đợi sau khi uống thuốc khẩn cấp vì đây là biện pháp xử lý “sau sự việc” (ACOG, 2022).

Mục đích của thuốc là uống sau khi quan hệ. Nếu bạn có ý định quan hệ, hãy dùng bao cao su ngay từ đầu thay vì uống thuốc trước.

5. Tác dụng phụ thường gặp nhất của thuốc khẩn cấp là gì?

Buồn nôn và thay đổi chu kỳ kinh nguyệt là hai tác dụng phụ phổ biến nhất, xảy ra ở khoảng 50% người sử dụng (WebMD, 2022).

Ảnh trên: Buồn nôn

Ngoài ra còn có thể gặp triệu chứng đau đầu, căng tức ngực, mệt mỏi và đau bụng dưới.

6. Uống thuốc khẩn cấp có gây vô sinh không?

Không có bằng chứng khoa học nào cho thấy thuốc tránh thai khẩn cấp gây vô sinh nếu sử dụng đúng liều lượng khuyến cáo (World Health Organization, 2018).

Tuy nhiên, lạm dụng thuốc thường xuyên có thể gây rối loạn nội tiết tố, làm mỏng niêm mạc tử cung, gián tiếp ảnh hưởng đến khả năng thụ thai sau này.

7. Có nên uống thuốc tránh thai khẩn cấp loại 1 viên hay 2 viên?

Cả hai loại 1 viên và 2 viên đều có hiệu quả tương đương nhau nếu chứa cùng hoạt chất và hàm lượng tổng (thường là 1.5mg Levonorgestrel) (Cochrane Library, 2019).

Loại 1 viên tiện lợi hơn do chỉ cần uống một lần. Loại 2 viên yêu cầu uống viên thứ hai cách viên thứ nhất 12 giờ, dễ bị quên liều.

8. Ra máu sau khi uống thuốc tránh thai khẩn cấp có phải đã mang thai?

Ra máu sau khi uống thuốc thường là tác dụng phụ do thay đổi nội tiết tố (xuất huyết ngắt quãng), không phải là dấu hiệu chắc chắn của việc có thai hay không (Mayo Clinic, 2023).

Tuy nhiên, nếu máu ra ít và có màu nâu đen (máu báo thai) kèm chậm kinh, bạn nên dùng que thử thai để kiểm tra.

9. Thuốc tránh thai khẩn cấp có bảo vệ khỏi HIV không?

Thuốc tránh thai khẩn cấp hoàn toàn không có khả năng bảo vệ người dùng khỏi HIV hay bất kỳ bệnh lây truyền qua đường tình dục nào khác (CDC, 2022).

Cơ chế của thuốc chỉ tác động lên quá trình rụng trứng và thụ tinh, không tạo màng ngăn vi khuẩn hay virus.

Ảnh trên: Sử dụng bao cao su để phòng ngừa các bệnh lây qua đường tình dục

10. Bao lâu sau khi uống thuốc thì có kinh lại?

Kinh nguyệt thường sẽ quay lại đúng chu kỳ hoặc chênh lệch sớm/muộn khoảng 1 tuần so với dự kiến (NHS UK, 2021).

Nếu quá 3-4 tuần kể từ ngày uống thuốc mà chưa có kinh, cần thực hiện xét nghiệm thai nghén ngay lập tức.

7. Kết luận

Việc uống thuốc tránh thai khẩn cấp trước khi quan hệ là một quan niệm sai lầm về cách sử dụng thuốc, đi ngược lại với thiết kế dược lý và hướng dẫn của các tổ chức y tế thế giới. Hành động này không những không đảm bảo hiệu quả tránh thai mà còn đẩy người phụ nữ vào tình thế rủi ro cao mang thai ngoài ý muốn và đối mặt với các rối loạn nội tiết tố không đáng có.

Sức khỏe sinh sản là tài sản vô giá. Thay vì phụ thuộc vào một biện pháp “chữa cháy” đầy may rủi, hãy chủ động lựa chọn sự an toàn bằng cách sử dụng bao cao su hoặc các biện pháp tránh thai hàng ngày được tư vấn bởi bác sĩ. Sự hiểu biết đúng đắn và tuân thủ khoa học chính là chìa khóa để bảo vệ bản thân và tương lai của chính bạn.