Thuốc tránh thai khẩn cấp có mấy loại? Phân loại, Cơ chế, Hiệu quả và Cách sử dụng

Thuốc tránh thai khẩn cấp là một phương pháp ngừa thai nội tiết tố được sử dụng để ngăn ngừa mang thai ngoài ý muốn sau khi quan hệ tình dục không được bảo vệ. Đây là một giải pháp tình thế, không phải là biện pháp tránh thai thường xuyên (Theo Tổ chức Y tế Thế giới – WHO, 2023).

Thuốc tránh thai khẩn cấp có mấy loại chủ yếu dựa trên hoạt chất chính, yếu tố quyết định thời điểm sử dụng tối ưu và cơ chế hoạt động. Các loại phổ biến bao gồm thuốc chứa Levonorgestrel (dùng trong 72 giờ) và loại chứa Ulipristal Acetate (dùng trong 120 giờ).

Cơ chế chính của các loại thuốc này là trì hoãn hoặc ngăn chặn sự rụng trứng (sự phóng noãn) và làm đặc chất nhầy cổ tử cung để cản trở tinh trùng. Chúng không phải là thuốc phá thai và không có tác dụng nếu thai đã làm tổ (Theo Hiệp hội Sản phụ khoa Hoa Kỳ – ACOG, 2022).

Hiệu quả và cách sử dụng thuốc phụ thuộc trực tiếp vào thời gian dùng thuốc sau khi quan hệ. Hiệu quả có thể bị suy giảm bởi các yếu tố sinh học như chỉ số khối cơ thể (BMI) của người dùng hoặc tương tác với các loại thuốc khác (Theo Tạp chí Contraception, 2021).

1. Thuốc tránh thai khẩn cấp (ECP) là gì?

Ảnh trên: Thuốc tránh thai khẩn cấp là gì

Thuốc tránh thai khẩn cấp (Emergency Contraceptive Pills – ECPs) là các loại thuốc chứa nội tiết tố được sử dụng để giảm nguy cơ mang thai sau một lần quan hệ tình dục không được bảo vệ (Theo FDA, 2023). Chúng thường được gọi là “viên thuốc buổi sáng hôm sau” (morning-after pill), mặc dù chúng có hiệu quả trong vòng 3 đến 5 ngày, tùy thuộc vào loại thuốc.

ECPs được chỉ định trong các tình huống:

Quan hệ tình dục không sử dụng biện pháp bảo vệ.

Biện pháp tránh thai thường lệ gặp sự cố (ví dụ: bao cao su bị rách, tuột).

Quên uống thuốc tránh thai hàng ngày (từ 2 liều trở lên).

Tính sai ngày an toàn.

Trường hợp bị cưỡng bức tình dục.

Điều quan trọng cần nhấn mạnh là ECPs không có tác dụng phá thai; chúng không thể chấm dứt một thai kỳ đã làm tổ trong tử cung (Theo ACOG, 2022).

2. Trả lời: Thuốc tránh thai khẩn cấp có mấy loại?

Ảnh trên: Một số loại phổ biến

Thuốc tránh thai khẩn cấp hiện nay được phân loại thành 3 loại chính dựa trên thành phần hoạt chất, bao gồm thuốc chứa Levonorgestrel, thuốc chứa Ulipristal Acetate, và phương pháp Yuzpe (thuốc kết hợp) (Theo Cổng thông tin Y khoa Quốc gia Hoa Kỳ – MedlinePlus, 2023).

2.1. Thuốc chứa Levonorgestrel (Loại 72 giờ)

Đây là loại thuốc tránh thai khẩn cấp phổ biến nhất, chứa 1.5mg Levonorgestrel (một progestin tổng hợp) và có thể mua không cần kê đơn tại nhiều quốc gia (Theo Dịch vụ Y tế Quốc gia Anh – NHS, 2023).

Tên thương mại phổ biến: Postinor-1, Mifestad 1.5, Bocinor.

Liều dùng: Thường dùng 1 viên duy nhất (liều 1.5mg). Một số dạng cũ có 2 viên (mỗi viên 0.75mg), nhưng các nghiên cứu của WHO (2022) xác nhận uống 1 liều 1.5mg duy nhất tiện lợi và hiệu quả tương đương.

Thời gian sử dụng: Hiệu quả nhất khi sử dụng càng sớm càng tốt sau khi quan hệ, trong vòng 72 giờ (3 ngày).

2.2. Thuốc chứa Ulipristal Acetate (Loại 120 giờ)

Ulipristal Acetate (UPA) là một chất điều biến thụ thể progestin chọn lọc (SPRM), thường được bán dưới dạng thuốc kê đơn (Theo Mayo Clinic, 2023).

Tên thương mại phổ biến: Ella, EllaOne.

Liều dùng: Một viên duy nhất chứa 30mg Ulipristal Acetate.

Thời gian sử dụng: Có hiệu quả cao khi sử dụng trong vòng 120 giờ (5 ngày) sau khi quan hệ tình dục không được bảo vệ. UPA được cho là duy trì hiệu quả ổn định trong suốt 120 giờ.

2.3. Phương pháp Yuzpe (Thuốc tránh thai kết hợp)

Phương pháp Yuzpe là việc sử dụng các viên thuốc tránh thai hàng ngày (loại kết hợp chứa cả estrogen và progestin) theo một liều lượng cụ thể để đạt tác dụng khẩn cấp (Theo ACOG, 2022).

Cơ chế: Phương pháp này yêu cầu ít nhất 100 mcg ethinyl estradiol và 0.50 mg levonorgestrel, lặp lại 2 liều cách nhau 12 giờ.

Hiện trạng: Phương pháp này hiện nay rất ít được sử dụng. Nguyên nhân là do hiệu quả thấp hơn và gây ra nhiều tác dụng phụ (đặc biệt là buồn nôn và nôn mửa) so với các loại ECPs chuyên dụng.

3. Cơ chế hoạt động của các loại thuốc tránh thai khẩn cấp?

Ảnh trên: Cơ chế hoạt động

Cơ chế hoạt động chính của các loại thuốc tránh thai khẩn cấp là ngăn chặn hoặc trì hoãn sự rụng trứng, khiến trứng không thể gặp tinh trùng để thụ tinh (Theo Hiệp hội Sản phụ khoa Hoa Kỳ – ACOG, 2022).

3.1. Cơ chế của Levonorgestrel (LNG)

Levonorgestrel (LNG) hoạt động bằng cách ức chế sự gia tăng đột biến của hormone luteinizing (LH), hormone chịu trách nhiệm kích hoạt sự rụng trứng (Theo Tạp chí Y học New England, 2020).

Thuốc chỉ hiệu quả khi uống trước thời điểm nồng độ LH bắt đầu tăng. Nếu sự rụng trứng đã xảy ra, Levonorgestrel gần như không còn tác dụng ngăn ngừa mang thai. Ngoài ra, LNG cũng có thể làm đặc chất nhầy cổ tử cung, tạo rào cản ngăn tinh trùng di chuyển lên vòi trứng.

3.2. Cơ chế của Ulipristal Acetate (UPA)

Ulipristal Acetate (UPA) cũng hoạt động bằng cách trì hoãn sự rụng trứng, nhưng nó có khả năng can thiệp vào quá trình này ngay cả khi nồng độ LH đã bắt đầu tăng (Theo Tạp chí Contraception, 2021).

Chính cơ chế này giải thích tại sao UPA có “cửa sổ” thời gian sử dụng dài hơn (120 giờ) và duy trì hiệu quả cao hơn LNG khi sử dụng gần thời điểm rụng trứng. Cả hai loại thuốc đều không có tác dụng nếu quá trình làm tổ của phôi thai đã diễn ra.

Sau khi đã hiểu rõ thuốc tránh thai khẩn cấp có mấy loại và cơ chế của chúng, điều quan trọng tiếp theo là đánh giá hiệu quả thực tế của từng loại.

4. Hiệu quả của thuốc tránh thai khẩn cấp được đánh giá ra sao?

Ảnh trên: Hiệu quả của thuốc

Hiệu quả của thuốc tránh thai khẩn cấp được đo bằng tỷ lệ giảm nguy cơ mang thai so với việc không sử dụng biện pháp nào, và hiệu quả này giảm đáng kể theo thời gian (Theo WHO, 2023).

4.1. Hiệu quả của Levonorgestrel (Loại 72 giờ)

Các nghiên cứu tổng hợp của WHO (2022) chỉ ra rằng Levonorgestrel có thể ngăn ngừa từ 52% đến 94% số ca mang thai dự kiến.

Hiệu quả cao nhất (khoảng 95%) nếu được sử dụng trong vòng 24 giờ đầu tiên.

Hiệu quả giảm xuống còn khoảng 85% nếu dùng trong 24-48 giờ.

Hiệu quả giảm mạnh, còn khoảng 58%, nếu dùng trong 48-72 giờ.

4.2. Hiệu quả của Ulipristal Acetate (Loại 120 giờ)

Ulipristal Acetate (UPA) được coi là loại thuốc tránh thai khẩn cấp dạng viên có hiệu quả cao nhất hiện nay (Theo ACOG, 2022).

Các thử nghiệm lâm sàng cho thấy UPA duy trì hiệu quả cao ổn định (giảm nguy cơ mang thai khoảng 60-66% so với dự kiến) trong suốt 120 giờ (5 ngày). UPA đặc biệt hiệu quả hơn Levonorgestrel khi sử dụng gần thời điểm rụng trứng.

4.3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả của thuốc?

Hiệu quả của thuốc tránh thai khẩn cấp bị ảnh hưởng chủ yếu bởi hai yếu tố: thời gian uống thuốc sau khi quan hệ và chỉ số khối cơ thể (BMI) của người phụ nữ (Theo Tạp chí Sản phụ khoa Hoa Kỳ, 2021).

Thời gian: Như đã nêu, uống càng sớm hiệu quả càng cao.

Cân nặng (BMI): Nhiều nghiên cứu chỉ ra hiệu quả của Levonorgestrel bắt đầu giảm ở phụ nữ có BMI > 25 (thừa cân) và có thể không hiệu quả ở phụ nữ có BMI > 30 (béo phì). Ulipristal Acetate (UPA) duy trì hiệu quả tốt hơn ở nhóm thừa cân, nhưng hiệu quả cũng bắt đầu giảm ở BMI > 35 (Theo Tạp chí Contraception, 2019).

5. Hướng dẫn cách sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp an toàn?

Ảnh trên: Hướng dẫn sử dụng

Để sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp an toàn, người dùng cần tuân thủ đúng liều lượng và thời gian quy định cho từng loại, và không xem đây là biện pháp tránh thai thường xuyên (Theo NHS, 2023).

5.1. Thời điểm nào là tốt nhất để uống thuốc?

Thời điểm “vàng” để uống thuốc tránh thai khẩn cấp là càng sớm càng tốt ngay sau khi phát sinh quan hệ tình dục không được bảo vệ (Theo Mayo Clinic, 2023).

Đối với loại 72 giờ (Levonorgestrel): Hiệu quả tối ưu trong 24 giờ đầu tiên.

Đối với loại 120 giờ (Ulipristal Acetate): Hiệu quả duy trì ổn định trong cả 5 ngày, nhưng uống sớm vẫn được khuyến khích.

5.2. Cần làm gì nếu bị nôn sau khi uống thuốc?

Bạn cần uống một liều khác thay thế, nếu bạn bị nôn trong vòng 2 giờ (đối với Levonorgestrel) hoặc 3 giờ (đối với Ulipristal Acetate) sau khi uống thuốc (Theo NHS, 2023).

Bạn cần liên hệ với dược sĩ hoặc bác sĩ để được tư vấn về liều lặp lại. Họ có thể đề nghị sử dụng thuốc chống nôn trước khi uống liều thay thế.

6. Tác dụng phụ của các loại thuốc tránh thai khẩn cấp là gì?

Ảnh trên: Một số tác dụng phụ thường gặp

Các tác dụng phụ của thuốc tránh thai khẩn cấp tương đối phổ biến nhưng thường ở mức độ nhẹ và tự hết sau 1-2 ngày mà không cần điều trị y tế (Theo MedlinePlus, 2023).

6.1. Các tác dụng phụ thường gặp

Các tác dụng phụ phổ biến nhất bao gồm buồn nôn, nôn, mệt mỏi, đau đầu, chóng mặt, đau bụng dưới và rối loạn kinh nguyệt (Theo FDA, 2023).

Buồn nôn và nôn: Xảy ra ở khoảng 15-25% người dùng.

Rối loạn kinh nguyệt: Đây là tác dụng phụ gần như luôn gặp. Chu kỳ kinh tiếp theo của bạn có thể đến sớm hơn, muộn hơn (thường là trong vòng 7 ngày so với dự kiến), hoặc lượng máu kinh có thể thay đổi.

6.2. Khi nào cần phải đi khám bác sĩ?

Bạn cần liên hệ với cơ sở y tế ngay lập tức, nếu bạn gặp các triệu chứng nghiêm trọng như đau bụng dưới dữ dội (có thể là dấu hiệu thai ngoài tử cung), đau ngực, khó thở, hoặc đau dữ dội ở chân (Theo Mayo Clinic, 2023).

Ngoài ra, hãy đi kiểm tra y tế nếu:

Chu kỳ kinh của bạn trễ quá 7 ngày so với dự kiến (cần thử thai).

Bạn bị ra máu bất thường kéo dài.

Bạn nghi ngờ mình có thể đã mang thai.

7. Tần suất sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp an toàn là bao nhiêu?

Thuốc tránh thai khẩn cấp không được lạm dụng và không nên sử dụng quá 2 lần trong một chu kỳ kinh nguyệt (Theo Hiệp hội Kế hoạch hóa Gia đình Anh – FPA, 2022).

Việc lạm dụng thuốc (sử dụng nhiều lần trong thời gian ngắn) làm tăng nguy cơ gặp tác dụng phụ, gây rối loạn nội tiết tố nặng nề và dẫn đến rối loạn kinh nguyệt kéo dài. Thuốc cũng có hiệu quả thấp hơn đáng kể so với các biện pháp tránh thai thường xuyên.

8. Các biện pháp tránh thai nào an toàn và hiệu quả hơn?

Ảnh trên: Một số phương pháp tránh thai khác

Thuốc tránh thai khẩn cấp không được khuyến cáo sử dụng như một biện pháp tránh thai thường xuyên (Theo WHO, 2023). Các phương pháp như sử dụng bao cao su, thuốc tránh thai hàng ngày, đặt vòng (IUD), hoặc que cấy tránh thai cung cấp hiệu quả bảo vệ cao và ổn định hơn.

Trong số các biện pháp rào cản, sử dụng bao cao su đúng cách không chỉ ngăn ngừa mang thai hiệu quả mà còn là phương pháp duy nhất bảo vệ khỏi các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STIs). Việc lựa chọn một sản phẩm chất lượng từ một địa chỉ đáng tin cậy là rất quan trọng. Nếu bạn đang tìm kiếm các sản phẩm hỗ trợ đời sống tình dục an toàn và chính hãng, bạn có thể tham khảo tại shop bao cao su Quân Tử Nhỏ. Đây là nơi cung cấp đa dạng sản phẩm với sự tư vấn tận tâm và dịch vụ giao hàng siêu kín đáo, bảo vệ tuyệt đối sự riêng tư của khách hàng.

9. Câu hỏi thường gặp về các loại thuốc tránh thai khẩn cấp

9.1. Uống thuốc tránh thai khẩn cấp có gây vô sinh không?

Sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp không gây vô sinh (Theo Hiệp hội Sản phụ khoa Hoa Kỳ – ACOG, 2022). Thuốc chỉ ảnh hưởng đến sự rụng trứng tạm thời trong chu kỳ đó và không có tác động lâu dài đến khả năng sinh sản trong tương lai.

9.2. Uống thuốc tránh thai khẩn cấp 2 lần 1 tháng có sao không?

Bạn không nên uống thuốc tránh thai khẩn cấp quá 2 lần trong một tháng (chu kỳ kinh nguyệt) (Theo FPA, 2022). Việc này làm tăng đáng kể nguy cơ tác dụng phụ và gây rối loạn nội tiết tố nghiêm trọng.

9.3. Thuốc tránh thai khẩn cấp có tác dụng trong bao lâu?

Tác dụng trì hoãn rụng trứng của thuốc chỉ diễn ra trong thời gian ngắn sau khi uống. Thuốc không bảo vệ bạn khỏi việc mang thai nếu bạn tiếp tục quan hệ tình dục không an toàn sau khi đã uống thuốc trong cùng chu kỳ đó.

9.4. Uống thuốc tránh thai khẩn cấp ra máu có phải có thai không?

Ra máu nhẹ (ra máu lấm tấm) sau khi uống thuốc là một tác dụng phụ phổ biến và thường không phải là dấu hiệu mang thai (Theo NHS, 2023). Tuy nhiên, nếu bạn bị trễ kinh quá 1 tuần kèm theo ra máu bất thường, bạn nên thử thai.

9.5. Thuốc tránh thai khẩn cấp có ngăn ngừa bệnh lây qua đường tình dục (STDs) không?

Thuốc tránh thai khẩn cấp hoàn toàn không có khả năng bảo vệ bạn khỏi các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STIs/STDs) như HIV, lậu, giang mai (Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ – CDC, 2023).

9.6. Mua các loại thuốc tránh thai khẩn cấp ở đâu?

Thuốc tránh thai khẩn cấp chứa Levonorgestrel (loại 72 giờ) thường được bán không cần kê đơn tại hầu hết các nhà thuốc. Thuốc chứa Ulipristal Acetate (Ella) có thể yêu cầu đơn thuốc của bác sĩ ở một số quốc gia.

9.7. Giá thuốc tránh thai khẩn cấp là bao nhiêu?

Giá thuốc tránh thai khẩn cấp tại Việt Nam dao động tùy theo loại thuốc và thương hiệu. Các loại chứa Levonorgestrel (như Postinor) thường có giá từ vài chục nghìn đến khoảng 100.000 VNĐ. Loại chứa Ulipristal Acetate (Ella) thường có giá cao hơn.

9.8. Uống thuốc tránh thai khẩn cấp khi đang cho con bú được không?

Phụ nữ đang cho con bú có thể sử dụng loại chứa Levonorgestrel, vì lượng thuốc đi vào sữa mẹ rất nhỏ và được coi là an toàn (Theo CDC, 2023). Đối với Ulipristal Acetate (UPA), khuyến cáo là nên vắt bỏ sữa mẹ trong vòng 1 tuần sau khi uống thuốc.

9.9. Thuốc tránh thai khẩn cấp loại 1 viên và 2 viên khác gì nhau?

Cả hai loại (1 viên 1.5mg và 2 viên 0.75mg) đều chứa Levonorgestrel và có cùng tổng liều lượng và hiệu quả. Loại 1 viên được phát triển để tăng tính tiện lợi, giúp người dùng không bị quên liều thứ hai (Theo WHO, 2022).

9.10. Dấu hiệu uống thuốc tránh thai khẩn cấp thất bại là gì?

Dấu hiệu rõ ràng nhất của việc uống thuốc tránh thai khẩn cấp thất bại là trễ kinh (trễ hơn 7 ngày so với ngày dự kiến) (Theo ACOG, 2022). Các dấu hiệu sớm của mang thai như mệt mỏi, buồn nôn cũng có thể xuất hiện.

10. Kết luận

Việc hiểu rõ “thuốc tránh thai khẩn cấp có mấy loại” là thông tin y tế quan trọng giúp phụ nữ đưa ra lựa chọn phù hợp trong các tình huống không mong muốn. Với hai loại chính là viên chứa Levonorgestrel (72 giờ) và viên chứa Ulipristal Acetate (120 giờ), việc lựa chọn và sử dụng càng sớm càng tốt sau khi quan hệ là yếu tố then chốt quyết định hiệu quả.

Tuy nhiên, ECPs không phải là phương pháp ngừa thai thường xuyên. Lạm dụng thuốc có thể dẫn đến rối loạn nội tiết và các tác dụng phụ không mong muốn. Để bảo vệ sức khỏe sinh sản, hãy luôn ưu tiên các biện pháp tránh thai an toàn, ổn định như bao cao su và tham khảo ý kiến bác sĩ về các phương pháp lâu dài khác.