Thuốc ngừa thai 72h: Thông tin, Cơ chế, Hiệu quả, Tác dụng phụ và Cách dung

Thuốc ngừa thai 72h, hay thuốc tránh thai khẩn cấp (Emergency Contraceptive Pill – ECP), là một biện pháp y tế dự phòng nhằm giảm nguy cơ mang thai ngoài ý muốn sau khi quan hệ tình dục không được bảo vệ hoặc khi biện pháp bảo vệ khác thất bại (Tổ chức Y tế Thế giới – WHO). Đây là giải pháp tình thế, không phải là phương pháp tránh thai thường xuyên.

Cơ chế cốt lõi của thuốc là ngăn chặn hoặc trì hoãn quá trình rụng trứng, đồng thời có thể làm đặc chất nhầy cổ tử cung để cản trở tinh trùng di chuyển (Hiệp hội Sản phụ khoa Hoa Kỳ – ACOG). Thuốc không có tác dụng nếu quá trình thụ thai đã diễn ra.

Hiệu quả của thuốc ngừa thai 72h phụ thuộc trực tiếp vào thời điểm sử dụng, với hiệu quả bảo vệ cao nhất khi dùng trong vòng 24 giờ đầu và giảm dần theo thời gian (Nghiên cứu của Đại học Princeton).

Việc sử dụng thuốc có thể gây ra các phản ứng phụ ngắn hạn, phổ biến nhất là buồn nôn, nôn, mệt mỏi, và rối loạn chu kỳ kinh nguyệt tạm thời trong tháng đó (Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ – FDA).

Để đạt hiệu quả, thuốc phải được sử dụng theo đúng liều lượng (thường là 1 viên duy nhất hoặc 2 viên tùy loại) trong khoảng thời gian khuyến cáo, không muộn hơn 72 giờ sau khi quan hệ (Tờ hướng dẫn sử dụng thuốc của nhà sản xuất).

1. Thuốc ngừa thai 72h là gì?

Ảnh trên: Thuốc ngừa thai 72h

Thuốc ngừa thai 72h là một dạng thuốc tránh thai khẩn cấp (Emergency Contraception Pill – ECP) chứa hormone, được sử dụng để ngăn ngừa mang thai sau một lần quan hệ tình dục không được bảo vệ (Tổ chức Y tế Thế giới – WHO). Thuốc này còn được biết đến với tên gọi “viên thuốc buổi sáng hôm sau” (morning-after pill), mặc dù có thể sử dụng trong tối đa 72 giờ (3 ngày).

Thành phần hoạt chất phổ biến nhất trong loại thuốc này là Levonorgestrel (một loại progestin tổng hợp) với hàm lượng 1.5mg (liều duy nhất) hoặc 0.75mg (loại 2 viên) (FDA). Một số loại thuốc khẩn cấp khác có thể chứa Ulipristal Acetate, nhưng thường có thời hạn sử dụng dài hơn 72 giờ.

Cần phân biệt rõ, đây là biện pháp can thiệp trước khi quá trình thụ thai hoàn tất, khác với thuốc phá thai (như Mifepristone hoặc Misoprostol) vốn được dùng để chấm dứt thai kỳ đã hình thành (Hiệp hội Kế hoạch hóa Gia đình Hoa Kỳ – PFA). Thuốc ngừa thai 72h không có tác dụng nếu người dùng đã mang thai.

2. Cơ chế hoạt động của thuốc ngừa thai 72h như thế nào?

Cơ chế hoạt động chính của thuốc ngừa thai 72h là ngăn chặn hoặc trì hoãn sự rụng trứng (ovulation) (Hiệp hội Sản phụ khoa Hoa Kỳ – ACOG, 2022). Bằng cách cung cấp một liều lượng hormone progestin cao, thuốc tác động đến cơ thể theo nhiều cách để ngăn cản sự thụ tinh:

– Trì hoãn rụng trứng: Thuốc ức chế sự gia tăng đột ngột của hormone Luteinizing (LH) – tín hiệu then chốt để buồng trứng giải phóng trứng. Nếu trứng không rụng, tinh trùng không thể thụ tinh.

– Làm đặc chất nhầy cổ tử cung: Thuốc làm tăng độ đặc của lớp chất nhầy ở cổ tử cung, tạo ra một rào cản vật lý ngăn cản tinh trùng di chuyển qua cổ tử cung để tiến vào tử cung và ống dẫn trứng (Nghiên cứu của Đại học Edinburgh).

Ảnh trên: Làm đặc chất nhầy cổ tử cung

– Thay đổi nội mạc tử cung (ít rõ ràng): Một số nghiên cứu cho thấy thuốc có thể ảnh hưởng đến lớp lót nội mạc tử cung, khiến việc làm tổ của trứng đã thụ tinh trở nên khó khăn hơn, mặc dù đây không phải là cơ chế chính và còn đang được tranh luận (Tạp chí Contraception, 2021).

Cần nhấn mạnh rằng, thuốc ngừa thai 72h không hiệu quả nếu sự rụng trứng đã xảy ra hoặc nếu quá trình làm tổ đã bắt đầu (FDA). Hiệu quả của cơ chế này phụ thuộc lớn vào thời điểm sử dụng thuốc so với thời điểm rụng trứng.

3. Hiệu quả của thuốc ngừa thai 72h được xác định ra sao?

Hiệu quả của thuốc ngừa thai 72h đạt mức cao nhất khi được sử dụng càng sớm càng tốt sau khi quan hệ tình dục không được bảo vệ, và hiệu quả này giảm dần theo thời gian.

Các nghiên cứu lâm sàng cung cấp các số liệu cụ thể về tỷ lệ ngăn ngừa mang thai của thuốc chứa Levonorgestrel:

– Sử dụng trong vòng 24 giờ đầu: Hiệu quả ngăn ngừa mang thai có thể đạt tới 95% (Nghiên cứu tổng hợp của Đại học Princeton, 2019).

– Sử dụng trong 24-48 giờ: Hiệu quả giảm xuống còn khoảng 85%.

– Sử dụng trong 48-72 giờ: Hiệu quả tiếp tục giảm, dao động trong khoảng 58% đến 75% (Tạp chí y khoa The Lancet).

Sau 72 giờ, hiệu quả của thuốc giảm đi đáng kể và không được khuyến cáo sử dụng.

3.1. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả của thuốc?

Hiệu quả của thuốc có thể bị suy giảm bởi nhiều yếu tố, bao gồm chỉ số khối cơ thể (BMI) của người dùng, thời điểm trong chu kỳ kinh nguyệt và tương tác thuốc.

– Chỉ số khối cơ thể (BMI): Một số nghiên cứu chỉ ra rằng phụ nữ có chỉ số BMI cao (đặc biệt là BMI > 30, mức độ béo phì) có thể thấy hiệu quả của thuốc chứa Levonorgestrel giảm đáng kể (Nghiên cứu trên Tạp chí Contraception).

Ảnh trên: Phụ nữ có chỉ số BMI cao có thể thấy hiệu quả của thuốc chứa Levonorgestrel giảm đáng kể

– Thời điểm rụng trứng: Thuốc sẽ không hiệu quả nếu sự rụng trứng đã xảy ra ngay trước hoặc tại thời điểm quan hệ không được bảo vệ.

– Tương tác thuốc: Một số loại thuốc khác (sẽ được nêu ở mục 7) có thể làm giảm nồng độ hormone trong máu, từ đó giảm hiệu quả tránh thai.

4. Hướng dẫn sử dụng thuốc ngừa thai 72h đúng cách

Để sử dụng thuốc ngừa thai 72h đúng cách, cần uống viên thuốc ngay khi có thể trong vòng 72 giờ (3 ngày) sau khi quan hệ tình dục không được bảo vệ (Hướng dẫn của Dịch vụ Y tế Quốc gia Anh – NHS).

4.1. Liều dùng và thời điểm

Hầu hết các loại thuốc ngừa thai 72h chứa Levonorgestrel 1.5mg trên thị trường hiện nay được thiết kế để uống một liều duy nhất (1 viên).

Một số loại thuốc cũ hơn (hoặc ở một số quốc gia) có thể được đóng gói dạng 2 viên, mỗi viên chứa 0.75mg Levonorgestrel. Trong trường hợp này, người dùng uống viên đầu tiên càng sớm càng tốt và viên thứ hai sau viên đầu tiên 12 giờ. Tuy nhiên, các nghiên cứu mới của WHO đã xác nhận uống cả 2 viên 0.75mg cùng lúc cũng cho hiệu quả tương đương liều 1.5mg duy nhất.

Người dùng phải luôn đọc kỹ tờ hướng dẫn sử dụng đi kèm sản phẩm để biết liều lượng chính xác. Thuốc có thể uống vào bất kỳ thời điểm nào trong ngày, không phụ thuộc vào bữa ăn, nhưng uống sau khi ăn nhẹ có thể giúp giảm cảm giác buồn nôn (FDA).

4.2. Cần làm gì nếu bị nôn sau khi uống thuốc?

 

Ảnh trên: Thăm khám bác sĩ

Cần liên hệ với dược sĩ hoặc bác sĩ để được tư vấn uống lại một liều thuốc khác, nếu bị nôn trong vòng 2 đến 3 giờ sau khi uống viên thuốc (NHS, 2023). Lý do là thuốc có thể chưa được hấp thụ hoàn toàn vào cơ thể. Bác sĩ có thể khuyên dùng liều thay thế hoặc sử dụng thêm thuốc chống nôn trước khi uống lại.

5. Tác dụng phụ thường gặp khi sử dụng thuốc ngừa thai 72h

Việc sử dụng thuốc ngừa thai 72h được coi là an toàn nhưng có thể gây ra một số tác dụng phụ ngắn hạn, mặc dù không phải ai cũng gặp phải. Các tác dụng phụ này thường nhẹ và tự biến mất.

Các tác dụng phụ phổ biến nhất bao gồm:

– Buồn nôn và nôn: Đây là tác dụng phụ phổ biến nhất, gặp ở khoảng 15-25% người dùng (ACOG).

– Rối loạn kinh nguyệt: Chu kỳ kinh tiếp theo có thể đến sớm hơn, muộn hơn (thường là trong vòng một tuần), hoặc lượng máu ra nhiều/ít hơn bình thường.

– Ra máu bất thường (chấm giọt): Có thể xuất hiện tình trạng ra máu nhẹ giữa chu kỳ.

– Mệt mỏi và chóng mặt: Cảm giác mệt mỏi hoặc nhức đầu là tương đối phổ biến.

– Đau bụng dưới: Có thể xuất hiện cơn đau âm ỉ tương tự như đau bụng kinh.

– Căng ngực: Ngực có thể nhạy cảm hơn hoặc cảm thấy căng tức.

Ảnh trên: Căng tức ngực

Hầu hết các tác dụng phụ này đều nhẹ và tự hết trong vòng 1-2 ngày (FDA). Cần đến gặp bác sĩ, nếu các triệu chứng trở nên nghiêm trọng, kéo dài, hoặc nếu bị đau bụng dưới dữ dội vài tuần sau khi uống thuốc (đây có thể là dấu hiệu hiếm gặp của mang thai ngoài tử cung).

6. Những trường hợp nào không nên sử dụng thuốc ngừa thai 72h?

Hầu hết phụ nữ đều có thể sử dụng thuốc ngừa thai 72h chứa Levonorgestrel một cách an toàn, tuy nhiên, có một số ít trường hợp chống chỉ định hoặc cần thận trọng.

– Dị ứng với thành phần thuốc: Chống chỉ định tuyệt đối nếu có tiền sử dị ứng nghiêm trọng với Levonorgestrel hoặc bất kỳ tá dược nào trong viên thuốc.

– Đang mang thai: Thuốc không có tác dụng nếu đã mang thai và không được khuyến cáo sử dụng, mặc dù chưa có bằng chứng rõ ràng về việc thuốc gây hại cho thai nhi đã hình thành (WHO).

– Xuất huyết âm đạo bất thường chưa rõ nguyên nhân: Cần đi khám để loại trừ các bệnh lý nghiêm trọng trước khi sử dụng.

– Bệnh lý gan nặng: Những người có bệnh suy gan nặng cần tham khảo ý kiến bác sĩ do gan là cơ quan chuyển hóa thuốc.

Những người có tiền sử bệnh lý như hen suyễn nặng (nếu dùng Ulipristal Acetate) hoặc rối loạn hấp thu đường ruột nghiêm trọng cũng cần thông báo cho bác sĩ.

7. Tương tác thuốc cần lưu ý khi dùng thuốc ngừa thai 72h

Hiệu quả của thuốc ngừa thai 72h có thể bị giảm nếu sử dụng đồng thời với một số loại thuốc khác có khả năng gây cảm ứng men gan, làm tăng tốc độ chuyển hóa và đào thải hormone.

Các loại thuốc cần đặc biệt lưu ý bao gồm:

– Thuốc chống động kinh: Ví dụ như Phenobarbital, Phenytoin, Carbamazepine.

– Thuốc điều trị HIV/AIDS: Ví dụ như Ritonavir, Efavirenz.

Ảnh trên: Ritonavir

– Thuốc kháng sinh/kháng nấm: Đặc biệt là Rifampicin, Rifabutin, Griseofulvin.

– Thảo dược: John’s Wort (Cây cỏ ban).

Cần thông báo cho bác sĩ hoặc dược sĩ về tất cả các loại thuốc đang sử dụng, nếu bạn dùng bất kỳ loại thuốc nào trong nhóm này. Bác sĩ có thể khuyên bạn tăng liều thuốc ECP hoặc sử dụng biện pháp khẩn cấp thay thế như đặt vòng tránh thai bằng đồng (vốn không bị ảnhh hưởng bởi các thuốc này).

8. Các phương pháp tránh thai thay thế an toàn và hiệu quả hơn

Thuốc ngừa thai 72h là biện pháp khẩn cấp, không được thiết kế để sử dụng thường xuyên do hiệu quả thấp hơn và nguy cơ tác dụng phụ (như rối loạn kinh nguyệt) cao hơn các biện pháp tránh thai lâu dài (Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ – CDC).

Các phương pháp tránh thai thường xuyên có hiệu quả cao hơn bao gồm:

– Thuốc tránh thai hàng ngày: Hiệu quả >99% nếu dùng đúng cách.

– Vòng tránh thai (IUD): Bao gồm vòng chứa đồng và vòng chứa nội tiết, là biện pháp lâu dài (3-10 năm), hiệu quả >99.9%.

– Que cấy tránh thai: Hiệu quả >99.9%, tác dụng 3-5 năm.

Ảnh trên: Que cấy tránh thai

– Miếng dán tránh thai hoặc vòng âm đạo: Thay đổi hàng tuần hoặc hàng tháng.

8.1. Biện pháp bảo vệ kép là gì?

Biện pháp bảo vệ kép là sử dụng đồng thời một phương pháp tránh thai (như thuốc hàng ngày, que cấy) và một biện pháp rào cản để ngăn ngừa các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STIs).

Bao cao su (condoms) là phương pháp rào cản hiệu quả duy nhất giúp giảm nguy cơ lây nhiễm STIs, bao gồm HIV, lậu, giang mai (WHO). Thuốc ngừa thai (kể cả khẩn cấp và hàng ngày) hoàn toàn không có khả năng bảo vệ khỏi STIs.

Việc chủ động bảo vệ bản thân và bạn tình là vô cùng quan trọng. Thay vì phụ thuộc vào giải pháp tình thế như thuốc 72h sau khi đã có rủi ro, việc sử dụng bao cao su trong mỗi lần quan hệ là lựa chọn an toàn, chủ động và thể hiện trách nhiệm. Nếu bạn đang tìm kiếm một địa chỉ uy tín để lựa chọn các sản phẩm bảo vệ chính hãng, mua bao cao su tại Quân Tử Nhỏ  là một tham khảo đáng tin cậy. Đây là đơn vị đã hỗ trợ hơn 100.000+ khách hàng, với cam kết tư vấn tận tâm và giao hàng siêu kín đáo, bảo vệ tuyệt đối sự riêng tư của bạn.

Ảnh trên: Bao cao su mỏng bcs sagami 0.01

9. Câu hỏi thường gặp về thuốc ngừa thai 72h

1. Uống thuốc ngừa thai 72h có thai được không?

Khả năng mang thai vẫn tồn tại, mặc dù đã giảm đáng kể. Hiệu quả của thuốc không phải là 100% và phụ thuộc vào thời điểm uống, thời điểm rụng trứng, và các yếu tô cá nhân như BMI (ACOG).

2. Thuốc ngừa thai 72h có ảnh hưởng đến sinh sản sau này không?

Không có bằng chứng khoa học nào cho thấy thuốc tránh thai khẩn cấp (kể cả dùng lặp lại) gây vô sinh hoặc ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng sinh sản trong tương lai (WHO).

3. Tác dụng phụ của thuốc ngừa thai 72h kéo dài bao lâu?

Hầu hết các tác dụng phụ phổ biến như buồn nôn, mệt mỏi, hoặc đau đầu thường chỉ kéo dài trong 1 đến 2 ngày sau khi uống thuốc (FDA).

4. Uống thuốc ngừa thai 72h bị ra máu có sao không?

Ra máu nhẹ (chấm giọt) là một tác dụng phụ có thể xảy ra và thường không đáng lo ngại. Tuy nhiên, cần theo dõi chu kỳ kinh tiếp theo. Nếu ra máu nhiều hoặc đau bụng dữ dội, cần đi khám.

Ảnh trên: Ra máu nhẹ là một tác dụng phụ có thể xảy ra và thường không đáng lo ngại

5. Uống thuốc ngừa thai 72h có cần kê đơn không?

Tại Việt Nam và nhiều quốc gia, thuốc ngừa thai 72h chứa Levonorgestrel là thuốc không kê đơn (OTC), có thể mua tự do tại các nhà thuốc (Bộ Y tế).

6. Nên uống thuốc ngừa thai 72h trước hay sau khi ăn?

Thuốc có thể uống bất cứ lúc nào, không phụ thuộc vào bữa ăn. Tuy nhiên, uống thuốc sau một bữa ăn nhẹ có thể giúp giảm nguy cơ buồn nôn hoặc nôn (NHS).

7. Có thể dùng thuốc ngừa thai 72h như biện pháp tránh thai hàng ngày không?

Hành vi này tuyệt đối không được khuyến khích. Việc lạm dụng thuốc (dùng nhiều hơn 2 lần/tháng) làm giảm hiệu quả, tăng tác dụng phụ và có thể gây rối loạn nội tiết, rối loạn kinh nguyệt nghiêm trọng (Bộ Y tế).

8. Uống thuốc ngừa thai 72h bao lâu thì có kinh lại?

Chu kỳ kinh nguyệt tiếp theo có thể đến đúng ngày dự kiến, hoặc sớm/muộn hơn khoảng 1 tuần. Nếu kinh nguyệt bị trễ quá 1 tuần, cần thử thai (ACOG).

9. Cần làm gì nếu vẫn có thai sau khi uống thuốc?

Cần đi khám bác sĩ ngay lập tức. Mặc dù hiếm gặp, cần loại trừ khả năng mang thai ngoài tử cung. Các nghiên cứu hiện tại không cho thấy Levonorgestrel gây hại cho thai nhi nếu thuốc thất bại (WHO).

10. Uống thuốc ngừa thai 72h bao lâu thì quan hệ lại được?

Thuốc chỉ có tác dụng bảo vệ cho lần quan hệ trước đó. Thuốc không có tác dụng bảo vệ cho các lần quan hệ tình dục xảy ra sau khi uống thuốc. Cần sử dụng biện pháp rào cản (như bao cao su) cho đến chu kỳ kinh tiếp theo.

Ảnh trên: Bao cao su sagami 0.02 mm hộp 12 cái

10. Kết luận

Thuốc ngừa thai 72h là một công cụ y tế dự phòng khẩn cấp quan trọng, giúp giảm đáng kể nguy cơ mang thai ngoài ý muốn khi được sử dụng đúng cách và kịp thời trong vòng 72 giờ (WHO). Việc hiểu rõ cơ chế hoạt động chính của thuốc là trì hoãn rụng trứng (không phải phá thai), cùng với hiệu quả và các tác dụng phụ có thể gặp phải, là điều cần thiết cho mọi người dùng.

Tuy nhiên, đây không phải là biện pháp thay thế cho các phương pháp tránh thai thường xuyên và an toàn hơn. Lạm dụng thuốc khẩn cấp có thể dẫn đến rối loạn nội tiết và giảm hiệu quả bảo vệ. Người dùng cần nhận thức rõ về giới hạn của thuốc và không phụ thuộc vào nó.

Thông điệp cuối cùng là hãy ưu tiên các biện pháp bảo vệ chủ động, có kế hoạch. Sử dụng bao cao su để bảo vệ kép (vừa tránh thai, vừa ngừa STIs) hoặc tư vấn y tế để tìm một lựa chọn tránh thai lâu dài, phù hợp nhất với sức khỏe sinh sản của bản thân.