Cổ tử cung: Thông tin Giải phẫu, Chức năng, Bệnh lý phổ biến và Cách tầm soát

Cổ tử cung là phần dưới, hẹp của tử cung, nối liền tử cung với âm đạo, nằm trong hệ thống sinh sản nữ. Về mặt giải phẫu, đây là một cấu trúc hình trụ, chủ yếu bao gồm mô sợi cơ, có một ống hẹp ở trung tâm gọi là ống cổ tử cung. Ống này cho phép máu kinh thoát ra và tinh trùng đi vào tử cung (Theo Cleveland Clinic).

Chức năng độc đáo của cổ tử cung là khả năng thay đổi đáng kể về cấu trúc và tính nhất quán để đáp ứng với các hormone sinh dục. Nó hoạt động như một hàng rào bảo vệ, sản xuất chất nhầy để ngăn vi khuẩn xâm nhập vào tử cung, đồng thời tạo điều kiện hoặc ngăn cản tinh trùng di chuyển tùy theo giai đoạn của chu kỳ kinh nguyệt (Theo ACOG – Hiệp hội Sản Phụ khoa Hoa Kỳ).

Thuộc tính đặc biệt của cổ tử cung là “vùng chuyển tiếp” (transformation zone), khu vực giao thoa giữa hai loại tế bào biểu mô khác nhau. Đây là khu vực nhạy cảm nhất, dễ bị nhiễm virus HPV (Human Papillomavirus) và là nơi khởi phát của hầu hết các trường hợp ung thư cổ tử cung. Đặc điểm này khiến nó trở thành tâm điểm của các bệnh lý phụ khoa nghiêm trọng (Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ – CDC).

Việc tầm soát sức khỏe cổ tử cung dựa trên việc phát hiện sớm các thay đổi tế bào bất thường tại vùng chuyển tiếp trước khi chúng tiến triển thành ung thư. Các phương pháp chính bao gồm xét nghiệm Pap (phết tế bào cổ tử cung) và xét nghiệm HPV. Những xét nghiệm này được khuyến nghị định kỳ để quản lý và phòng ngừa hiệu quả các bệnh lý nguy hiểm (Theo WHO).

1. Cấu tạo giải phẫu chi tiết của cổ tử cung

Ảnh trên: Cấu tạo cơ bản

Cổ tử cung là một cấu trúc phức tạp bao gồm ba phần chính: cổ tử cung ngoài (ectocervix), cổ tử cung trong (endocervix), và ống cổ tử cung (endocervical canal) nối liền hai phần này (Theo Viện Ung thư Quốc gia Hoa Kỳ – NCI). Cấu trúc này có chiều dài trung bình từ 2.5 đến 3.5 cm ở phụ nữ không mang thai.

Cổ tử cung ngoài (Ectocervix) là gì?

Đây là phần cổ tử cung nhô vào trong âm đạo, có hình dạng tròn, và là phần có thể nhìn thấy được khi bác sĩ khám phụ khoa bằng mỏ vịt. Bề mặt của cổ tử cung ngoài được bao phủ bởi các tế bào biểu mô vảy (squamous epithelial cells), tương tự như lớp lót của âm đạo. Lớp tế bào này dày và có vai trò bảo vệ (Theo NCI).

Cổ tử cung trong (Endocervix) và Ống cổ tử cung hoạt động ra sao?

Cổ tử cung trong là phần trên của cổ tử cung, gần với thân tử cung, và ống cổ tử cung là con đường hẹp đi xuyên qua nó. Ống này được lót bằng một loại tế bào khác gọi là tế bào biểu mô tuyến (glandular epithelial cells). Các tế bào tuyến này chịu trách nhiệm tiết ra chất nhầy cổ tử cung (Theo Cleveland Clinic). Lỗ mở của ống cổ tử cung phía âm đạo gọi là lỗ ngoài, và lỗ mở phía buồng tử cung gọi là lỗ trong.

Vùng chuyển tiếp (Transformation Zone) là gì và tại sao nó quan trọng?

Vùng chuyển tiếp là khu vực ranh giới, nơi tế bào biểu mô vảy (của cổ ngoài) gặp tế bào biểu mô tuyến (của cổ trong). Vị trí của vùng này không cố định mà thay đổi trong suốt cuộc đời người phụ nữ, đặc biệt là ở tuổi dậy thì và sau khi sinh con.

Khu vực này có tầm quan trọng y tế đặc biệt vì các tế bào tại đây đang trong quá trình biến đổi liên tục, khiến chúng rất nhạy cảm với sự tấn công của virus HPV. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), có đến 99% các ca ung thư cổ tử cung bắt nguồn từ các tế bào bất thường tại vùng chuyển tiếp này.

Việc hiểu rõ cấu tạo giải phẫu, đặc biệt là sự tồn tại và vai trò của vùng chuyển tiếp, là nền tảng để nhận biết các chức năng sinh lý của cổ tử cung. Tiếp theo, chúng ta sẽ tìm hiểu về các vai trò quan trọng mà cơ quan này đảm nhận trong sức khỏe sinh sản.

2. Chức năng sinh lý của cổ tử cung trong cơ thể

Cổ tử cung thực hiện bốn chức năng sinh lý chính: sản xuất chất nhầy, tạo hàng rào bảo vệ, hỗ trợ sinh sản và đóng vai trò trung tâm trong quá trình sinh nở (Theo Hiệp hội Sản Phụ khoa Hoa Kỳ – ACOG). Các chức năng này thay đổi linh hoạt dựa trên sự điều tiết của hormone trong chu kỳ kinh nguyệt và thai kỳ.

Các chức năng trong chu kỳ kinh nguyệt và sinh sản

Ảnh trên: Một số chức năng chính

Sản xuất chất nhầy: Các tuyến trong ống cổ tử cung tiết ra chất nhầy. Tính chất và độ đặc của chất nhầy này thay đổi đáng kể tùy thuộc vào nồng độ hormone estrogen và progesterone trong chu kỳ.

Hỗ trợ thụ thai: Vào thời điểm rụng trứng (giữa chu kỳ), nồng độ estrogen tăng cao làm cho chất nhầy trở nên lỏng, trong và co giãn. Môi trường này tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho tinh trùng bơi qua ống cổ tử cung để đi vào tử cung và gặp trứng (Theo Mayo Clinic).

Ngăn cản thụ thai: Trong các thời điểm khác của chu kỳ, nồng độ progesterone tăng cao làm chất nhầy đặc lại, tạo thành một “nút” nhầy dày. Nút này hoạt động như một hàng rào vật lý, ngăn cản tinh trùng và vi khuẩn xâm nhập vào buồng tử cung (Theo Cleveland Clinic).

Thoát máu kinh: Trong thời kỳ kinh nguyệt, cổ tử cung mở nhẹ để cho phép lớp nội mạc tử cung bong ra (máu kinh) thoát ra ngoài cơ thể.

Chức năng của cổ tử cung trong thai kỳ và khi sinh nở là gì?

Trong suốt thai kỳ, cổ tử cung duy trì trạng thái đóng kín, dài và cứng chắc, giúp giữ an toàn cho thai nhi và túi ối nằm yên trong buồng tử cung. Nó hoạt động như một “cánh cửa” bảo vệ thai nhi khỏi môi trường bên ngoài.

Vào cuối thai kỳ, dưới tác động của các cơn co và hormone, cổ tử cung trải qua quá trình “xóa” (mỏng đi) và “mở” (giãn ra). Nó có thể giãn rộng tối đa đến 10 cm (mở trọn) để cho phép em bé đi qua ngả âm đạo trong quá trình chuyển dạ sinh con (Theo ACOG).

Cổ tử cung có vai trò trong cảm nhận tình dục không?

Mặc dù không phải là cơ quan cảm nhận chính như âm vật, cổ tử cung chứa các dây thần kinh có thể góp phần vào cảm giác khoái cảm khi quan hệ tình dục, đặc biệt là khi có sự kích thích sâu. Việc khám phá và hiểu rõ cơ thể, bao gồm cả cách thức hoạt động của các cơ quan vùng chậu, là một phần quan trọng của sức khỏe tình dục tổng thể.

Đối với nhiều phụ nữ, việc tăng cường trải nghiệm cá nhân, thư giãn và khám phá sự nhạy cảm của cơ thể có thể được hỗ trợ bởi các sản phẩm chăm sóc sức khỏe tình dục an toàn. Nếu bạn đang tìm kiếm các giải pháp hiện đại để nâng cao trải nghiệm cá nhân và khám phá sự thư giãn vùng chậu, trứng rung không dây là một lựa chọn được nhiều người quan tâm. Để đảm bảo chất lượng sản phẩm chính hãng và sự riêng tư tuyệt đối, bạn có thể tham khảo tại Quân Tử Nhỏ. Đây là shop người lớn uy tín số 1 Việt Nam với hơn 100.000 khách hàng, cung cấp tư vấn tận tâm và cam kết giao hàng siêu kín đáo, bảo vệ tuyệt đối thông tin cá nhân của bạn.

Các chức năng đa dạng và phức tạp này cho thấy tầm quan trọng của cổ tử cung đối với sức khỏe sinh sản và tình dục của người phụ nữ. Tuy nhiên, cũng chính vì cấu trúc thay đổi liên tục và sự nhạy cảm của vùng chuyển tiếp, cổ tử cung rất dễ gặp phải các bệnh lý.

3. Các bệnh lý thường gặp ở cổ tử cung

Các bệnh lý phổ biến nhất tại cổ tử cung bao gồm viêm cổ tử cung, viêm lộ tuyến cổ tử cung, polyp cổ tử cung, và các tổn thương tiền ung thư do nhiễm HPV (Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ – CDC). Hầu hết các bệnh lý này ở giai đoạn đầu đều không có triệu chứng rõ rệt.

Viêm cổ tử cung (Cervicitis) là gì?

Ảnh trên: Viêm cổ tử cung

Viêm cổ tử cung là tình trạng sưng, viêm hoặc kích ứng của mô cổ tử cung, thường được phát hiện khi khám phụ khoa. Nguyên nhân phổ biến nhất là do nhiễm trùng lây truyền qua đường tình dục (STIs), đặc biệt là Chlamydia và bệnh lậu. Các nguyên nhân khác bao gồm mất cân bằng vi khuẩn âm đạo (viêm âm đạo do vi khuẩn) hoặc dị ứng với các sản phẩm hóa học (Theo Mayo Clinic).

Viêm lộ tuyến cổ tử cung có nguy hiểm không?

Bản thân viêm lộ tuyến (còn gọi là lộn tuyến) là một tình trạng sinh lý lành tính, không phải là bệnh lý nguy hiểm. Tình trạng này xảy ra khi các tế bào tuyến (lẽ ra chỉ ở trong ống cổ tử cung) phát triển lan ra bề mặt ngoài của cổ tử cung. Nó phổ biến ở phụ nữ trẻ, phụ nữ mang thai và những người sử dụng thuốc tránh thai chứa estrogen, do nồng độ estrogen cao.

Mặc dù không nguy hiểm, vùng lộ tuyến nhạy cảm hơn nên dễ bị viêm nhiễm (viêm lộ tuyến) và có thể gây các triệu chứng như tăng tiết dịch âm đạo (khí hư) hoặc chảy máu nhẹ sau quan hệ. Việc điều trị (như đốt điện, áp lạnh) chỉ cần thiết, nếu các triệu chứng này gây khó chịu (Theo Cleveland Clinic).

Polyp cổ tử cung có phải là ung thư không?

Ảnh trên: Liệu có phải ung thư

Phần lớn polyp cổ tử cung là các khối u lành tính (không phải ung thư), thường có màu đỏ hoặc tím, phát triển từ bề mặt hoặc ống cổ tử cung. Hầu hết polyp không gây triệu chứng, nhưng một số có thể gây chảy máu âm đạo bất thường (giữa kỳ kinh, sau mãn kinh, hoặc sau quan hệ).

Dù rất hiếm gặp, một tỷ lệ rất nhỏ (dưới 1%) polyp có thể chứa tế bào tiền ung thư hoặc ung thư. Do đó, bác sĩ thường chỉ định loại bỏ (xoắn polyp) để gửi mẫu đi xét nghiệm mô bệnh học nhằm xác định chính xác bản chất của chúng (Theo Johns Hopkins Medicine).

Tổn thương tiền ung thư và Ung thư cổ tử cung

Ảnh trên: HPV

Đây là bệnh lý nghiêm trọng nhất của cổ tử cung, gây ra chủ yếu bởi sự nhiễm dai dẳng của các chủng virus HPV nguy cơ cao (đặc biệt là type 16 và 18). HPV lây truyền qua đường tình dục và gây ra các thay đổi bất thường ở tế bào biểu mô tại vùng chuyển tiếp.

Các thay đổi này được gọi là loạn sản cổ tử cung hoặc tổn thương nội biểu mô vảy (SIL), được phân loại từ nhẹ (CIN 1) đến nặng (CIN 2, CIN 3). Nếu không được phát hiện và điều trị, các tổn thương nặng (CIN 3) có thể tiến triển thành ung thư cổ tử cung xâm lấn sau trung bình 10-15 năm (Theo WHO).

Nhận diện sớm các bệnh lý này, đặc biệt là các tổn thương tiền ung thư, là vô cùng quan trọng. Điều này nhấn mạnh vai trò của việc tầm soát định kỳ, phương pháp hiệu quả nhất để bảo vệ sức khỏe cổ tử cung và phòng ngừa ung thư.

4. Tầm soát và phòng ngừa các bệnh lý cổ tử cung

Hai phương pháp chính để tầm soát ung thư cổ tử cung là xét nghiệm Pap (phết tế bào cổ tử cung) và xét nghiệm HPV, cùng với việc tiêm phòng vắc xin HPV để phòng ngừa chủ động (Theo Tổ chức Y tế Thế giới – WHO). Đây là một trong những câu chuyện thành công nhất của y học dự phòng hiện đại.

So sánh xét nghiệm Pap (Pap Smear) và xét nghiệm HPV

Xét nghiệm Pap (Pap Smear): Phương pháp này sử dụng một que lấy mẫu hoặc chổi nhỏ để phết lấy các tế bào trên bề mặt cổ tử cung. Mẫu được kiểm tra dưới kính hiển vi để tìm kiếm các tế bào bất thường (tế bào tiền ung thư hoặc tế bào ung thư). Mục tiêu của Pap smear là phát hiện sớm sự thay đổi về hình thái tế bào (Theo NCI).

Xét nghiệm HPV: Phương pháp này cũng sử dụng mẫu tế bào từ cổ tử cung nhưng để tìm kiếm vật liệu di truyền (DNA hoặc RNA) của các chủng virus HPV nguy cơ cao. Xét nghiệm này nhằm phát hiện nguyên nhân (virus) gây ra các thay đổi tế bào, ngay cả trước khi tế bào biến đổi (Theo NCI).

Lịch tầm soát được khuyến nghị như thế nào?

Khuyến nghị chung từ Hiệp hội Sản Phụ khoa Hoa Kỳ (ACOG) cho phụ nữ có nguy cơ trung bình là:

Từ 21-29 tuổi: Thực hiện xét nghiệm Pap 3 năm một lần. Xét nghiệm HPV thường không được khuyến nghị ở nhóm tuổi này vì tỷ lệ nhiễm HPV thoáng qua rất cao nhưng đa số sẽ tự khỏi.

Từ 30-65 tuổi: Có 3 lựa chọn:

Ưu tiên: Xét nghiệm HPV 5 năm một lần.

Lựa chọn khác: Xét nghiệm đồng thời (Co-testing) bao gồm cả Pap và HPV 5 năm một lần.

Lựa chọn khác: Chỉ xét nghiệm Pap 3 năm một lần.

Trên 65 tuổi: Có thể ngừng tầm soát, nếu có kết quả tầm soát âm tính đầy đủ trước đó và không có tiền sử tổn thương tiền ung thư nghiêm trọng (Theo ACOG).

Vai trò của Vắc xin HPV trong phòng ngừa

Ảnh trên: Phòng ngựa HPV

Vắc xin HPV là biện pháp phòng ngừa chủ động, giúp bảo vệ cơ thể khỏi các chủng HPV phổ biến nhất gây ung thư cổ tử cung và các bệnh lý khác như mụn rộp sinh dục. Vắc xin hoạt động bằng cách kích thích hệ miễn dịch tạo ra kháng thể chống lại virus trước khi cơ thể tiếp xúc với nó.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị tiêm vắc xin cho bé gái (và cả bé trai) lý tưởng nhất là từ 9-14 tuổi, trước khi bắt đầu có hoạt động tình dục, để đạt hiệu quả bảo vệ cao nhất. Vắc xin vẫn có hiệu quả cho các nhóm tuổi lớn hơn (lên đến 45 tuổi) nhưng lợi ích có thể giảm, nếu đã từng tiếp xúc với virus (Theo CDC).

Việc tuân thủ lịch tầm soát và tiêm phòng đầy đủ là chiến lược hiệu quả nhất để bảo vệ sức khỏe lâu dài của cổ tử cung. Phần tiếp theo sẽ giải đáp các câu hỏi phổ biến nhất mà nhiều người thường thắc mắc về cơ quan này.

5. Giải đáp các câu hỏi thường gặp về cổ tử cung

Ảnh trên: Một số câu hỏi thường gặp

Cổ tử cung nằm chính xác ở đâu trong cơ thể?

Cổ tử cung nằm ở phần dưới cùng của tử cung, ngay phía trên âm đạo. Nó hoạt động như một cửa ngõ kết nối khoang tử cung với âm đạo (Theo Cleveland Clinic). Bạn không thể nhìn thấy hoặc cảm nhận nó từ bên ngoài cơ thể.

Cổ tử cung dài bao nhiêu là bình thường?

Ở phụ nữ không mang thai, cổ tử cung thường có chiều dài trung bình từ 2.5 đến 3.5 cm (tương đương 25-35 mm). Chiều dài này có thể thay đổi một chút tùy thuộc vào độ tuổi, hormone và số lần sinh nở trước đó (Theo ACOG).

Khi nào cổ tử cung mở?

Cổ tử cung mở nhẹ trong kỳ kinh nguyệt để máu kinh thoát ra, mở nhẹ một cách tự nhiên khi rụng trứng để tinh trùng đi vào, và mở rộng đáng kể (tối đa 10cm) trong quá trình chuyển dạ sinh con (Theo Mayo Clinic).

Dấu hiệu nhận biết sớm ung thư cổ tử cung là gì?

Giai đoạn đầu của ung thư cổ tử cung (và các tổn thương tiền ung thư) thường không gây ra bất kỳ triệu chứng rõ rệt nào. Khi bệnh tiến triển, các dấu hiệu có thể bao gồm chảy máu âm đạo bất thường (sau quan hệ, giữa kỳ kinh, sau mãn kinh), đau khi quan hệ, hoặc tiết dịch âm đạo có mùi hôi hoặc lẫn máu (Theo WHO).

Cổ tử cung ngắn có ảnh hưởng đến thai kỳ không?

Chiều dài cổ tử cung ngắn (thường được định nghĩa là dưới 25mm trước 24 tuần thai) là một yếu tố nguy cơ của sinh non. Cổ tử cung ngắn có thể không đủ sức mạnh để giữ thai nhi, dẫn đến việc mở sớm hơn dự kiến (Theo ACOG).

Quan hệ tình dục có ảnh hưởng đến cổ tử cung không?

Hoạt động quan hệ tình dục thông thường không gây hại cho một cổ tử cung khỏe mạnh. Tuy nhiên, quan hệ tình dục không an toàn là con đường lây truyền chính của virus HPV và các STI khác (như Chlamydia, lậu), vốn là những nguyên nhân hàng đầu gây viêm và ung thư cổ tử cung (Theo CDC).

Tầm soát ung thư cổ tử cung (Pap/HPV) nên bắt đầu từ khi nào?

Hầu hết các hướng dẫn y tế (như ACOG tại Hoa Kỳ) khuyến nghị bắt đầu xét nghiệm Pap từ năm 21 tuổi, bất kể đã quan hệ tình dục hay chưa. Xét nghiệm HPV thường được khuyến nghị bắt đầu từ năm 30 tuổi, khi nguy cơ nhiễm HPV dai dẳng tăng lên.

Tiêm vắc xin HPV có phòng được tất cả các bệnh cổ tử cung không?

Vắc xin HPV phòng ngừa hiệu quả các chủng HPV nguy cơ cao phổ biến nhất (như type 16, 18), nhưng không bao gồm tất cả các chủng có khả năng gây ung thư. Do đó, phụ nữ đã tiêm vắc xin vẫn bắt buộc phải tầm soát ung thư cổ tử cung định kỳ theo khuyến cáo của bác sĩ (Theo CDC).

Cổ tử cung đóng hay mở trong thai kỳ?

Trong suốt một thai kỳ khỏe mạnh, cổ tử cung phải duy trì trạng thái đóng kín, dài và cứng chắc để bảo vệ thai nhi. Nó chỉ bắt đầu mềm đi, mỏng (xóa) và mở ra khi quá trình chuyển dạ chuẩn bị bắt đầu hoặc đang diễn ra.

Tôi có thể tự kiểm tra cổ tử cung của mình không?

Việc tự kiểm tra cổ tử cung tại nhà bằng tay là có thể thực hiện nhưng rất khó để giải thích kết quả và không thay thế được việc thăm khám y tế. Bạn không thể tự chẩn đoán viêm, polyp hay các thay đổi tế bào tiền ung thư chỉ bằng cách cảm nhận.

6. Kết luận

Cổ tử cung là một cơ quan thiết yếu và phức tạp trong hệ thống sinh sản nữ, đảm nhận các chức năng quan trọng từ việc bảo vệ, hỗ trợ sinh sản đến quá trình sinh nở. Mặc dù có khả năng thích ứng cao, cổ tử cung, đặc biệt là vùng chuyển tiếp, lại rất nhạy cảm với các tác nhân gây bệnh, nhất là virus HPV, nguyên nhân hàng đầu của ung thư cổ tử cung.

Hiểu rõ cấu tạo, chức năng và các dấu hiệu bệnh lý là bước đầu tiên để bảo vệ sức khỏe. Tuy nhiên, thông điệp quan trọng nhất mà y học hiện đại nhấn mạnh là tầm quan trọng của việc phòng ngừa chủ động và tầm soát.

Các bệnh lý cổ tử cung, bao gồm cả ung thư, hoàn toàn có thể phòng ngừa và điều trị hiệu quả, nếu được phát hiện ở giai đoạn sớm. Việc tuân thủ lịch tầm soát định kỳ (xét nghiệm Pap và/hoặc HPV) cùng với việc tiêm vắc xin HPV là hai chiến lược cốt lõi, đã được khoa học chứng minh. Đây là hành động thiết thực nhất để bảo vệ sức khỏe, tính mạng và khả năng sinh sản của chính mình.