Fetish, hay ái vật, là một thuật ngữ tâm lý học mô tả sự hấp dẫn tình dục mãnh liệt và tái diễn đối với các vật thể vô tri (như giày dép, quần áo) hoặc các bộ phận cơ thể phi sinh dục cụ thể (như bàn chân, tóc) (Hiệp hội Tâm thần học Hoa Kỳ – APA, 2022). Đây là một dạng khuynh hướng tình dục tập trung vào một đối tượng hoặc đặc điểm cụ thể để đạt được sự thỏa mãn.

Các loại fetish (ái vật) được phân loại dựa trên đối tượng gây hấp dẫn, bao gồm từ các vật thể (vải, cao su, da), bộ phận cơ thể (chân, tay), đến các hành động cụ thể. Sự đa dạng này phản ánh tính cá nhân hóa cao trong trải nghiệm tình dục của con người, vượt ra ngoài các kích thích tình dục thông thường.

Nguyên nhân hình thành fetish (ái vật) chưa được kết luận rõ ràng, tuy nhiên các lý thuyết tâm lý học thường đề cập đến thuyết điều kiện hóa cổ điển (classical conditioning). Theo đó, một vật thể trung tính vô tình xuất hiện lặp đi lặp lại cùng với trải nghiệm hưng phấn tình dục có thể trở thành một fetish (Nghiên cứu của Rachman, 1966).

Biểu hiện tâm lý của fetish (ái vật) thay đổi từ mức độ sở thích (kink) đơn thuần, làm phong phú thêm đời sống tình dục, đến mức độ rối loạn. Một fetish chỉ được xem là “rối loạn ái vật” khi nó gây ra đau khổ tâm lý đáng kể hoặc cản trở nghiêm trọng chức năng xã hội và cá nhân (DSM-5, 2022).

Mục Lục

1. Định nghĩa Fetish (Ái vật) theo Tâm lý học

Ảnh trên: Bạn hiểu thế nào về Fetish

Fetish (ái vật) là gì?

Fetish (ái vật) là một dạng lệch lạc tình dục (paraphilia) đặc trưng bởi sự hưng phấn tình dục mãnh liệt, tái diễn từ các vật thể vô tri hoặc từ sự tập trung cao độ vào một bộ phận cơ thể phi sinh dục cụ thể (Hiệp hội Tâm thần học Hoa Kỳ – APA, 2022). Các vật thể này tự nó trở thành đối tượng chính của sự thỏa mãn tình dục.

Các vật thể vô tri (inanimate objects) phổ biến trong fetish bao gồm quần áo (đặc biệt là đồ lót, tất), giày dép, hoặc các vật liệu như da, cao su, và lụa. Các bộ phận cơ thể phi sinh dục (non-genital body parts) thường gặp nhất là bàn chân (podophilia), tóc (trichophilia), hoặc tay (Tạp chí Nghiên cứu Tình dục, 2019).

Thuật ngữ “paraphilia” mô tả bất kỳ sự quan tâm tình dục mãnh liệt và dai dẳng nào ngoài các kích thích tình dục thông thường (ví dụ: quan hệ tình dục với bạn tình trưởng thành, đồng thuận). Sự tồn tại của một fetish (paraphilia) không đồng nghĩa với một rối loạn tâm thần.

Việc hiểu rõ định nghĩa khách quan này là cơ sở quan trọng để phân biệt giữa một sở thích tình dục cá nhân và một rối loạn tâm lý cần can thiệp.

2. Phân biệt Fetish (Ái vật) và Rối loạn Ái vật (Fetishistic Disorder)

Fetish (ái vật) có phải là một bệnh lý tâm thần không?

Một fetish (ái vật) tự nó không được coi là một bệnh lý tâm thần; nó chỉ trở thành “rối loạn ái vật” (Fetishistic Disorder) khi gây ra đau khổ lâm sàng đáng kể hoặc suy giảm chức năng xã hội, nghề nghiệp hay các lĩnh vực quan trọng khác cho cá nhân (DSM-5, 2022). Phần lớn các cá nhân có fetish không đáp ứng các tiêu chí của một rối loạn.

Sự khác biệt cốt lõi nằm ở yếu tố “đau khổ” (distress) và “suy giảm chức năng” (impairment). Một người có thể có fetish với bàn chân và tích hợp nó vào đời sống tình dục một cách lành mạnh, đồng thuận. Một người khác có thể cảm thấy tội lỗi, xấu hổ tột độ về fetish của mình, hoặc nó cản trở khả năng thiết lập mối quan hệ thân mật, khi đó nó có thể được chẩn đoán là rối loạn.

Tiêu chí chẩn đoán Rối loạn Ái vật (Fetishistic Disorder) là gì?

Theo Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần, ấn bản lần thứ 5 (DSM-5), có 3 tiêu chí chính để chẩn đoán Rối loạn Ái vật (302.81 F65.0):

Tiêu chí A: Trong thời gian ít nhất 6 tháng, cá nhân trải qua hưng phấn tình dục mãnh liệt, tái diễn từ việc sử dụng các vật thể vô tri hoặc tập trung cao độ vào các bộ phận cơ thể phi sinh dục, biểu hiện qua tưởng tượng, thôi thúc hoặc hành vi.

Tiêu chí B: Các tưởng tượng, thôi thúc hoặc hành vi này gây ra đau khổ đáng kể về mặt lâm sàng hoặc suy giảm trong các lĩnh vực xã hội, nghề nghiệp hoặc các lĩnh vực chức năng quan trọng khác.

Tiêu chí C: Các đối tượng fetish không phải là quần áo được sử dụng để hóa trang (như trong Rối loạn Loạn dục cải trang) hoặc các thiết bị kích thích tình dục được thiết kế đặc biệt (ví dụ: máy rung).

Một chẩn đoán chỉ được thực hiện khi cả ba tiêu chí này đều được đáp ứng (APA, 2022). Nếu cá nhân có fetish nhưng không cảm thấy đau khổ hay suy giảm chức năng, họ chỉ được coi là có một fetish, không phải là một rối loạn.

Các tiêu chí chẩn đoán này giúp các chuyên gia tâm lý xác định khi nào cần can thiệp y tế và khi nào cần tôn trọng sự đa dạng tình dục.

3. Các loại Fetish (Ái vật) phổ biến

Có những loại fetish (ái vật) phổ biến nào?

Các loại fetish (ái vật) rất đa dạng, nhưng một số loại phổ biến nhất được ghi nhận trong các nghiên cứu tâm lý học bao gồm fetish đối với các bộ phận cơ thể (partialism) và fetish đối với vật thể (object fetishism), đặc biệt là các vật liệu cụ thể (Griffiths, 2018).

Sự phân loại này dựa trên đối tượng hoặc đặc điểm cụ thể gây ra sự hưng phấn tình dục.

Fetish bộ phận cơ thể (Partialism) là gì?

Ảnh trên: Bộ phận cơ thể

Partialism là một thuật ngữ tâm lý học chỉ sự hấp dẫn tình dục tập trung đặc biệt vào một bộ phận cơ thể cụ thể, phi sinh dục, trong đó phổ biến nhất là bàn chân (podophilia) (Viện Sức khỏe Tâm thần Quốc gia Hoa Kỳ – NIMH).

Các ví dụ khác về partialism bao gồm:

Trichophilia: Hấp dẫn với tóc (ví dụ: kết cấu, độ dài, màu sắc).

Cheirophilia: Hấp dẫn với bàn tay và ngón tay.

Nasophilia: Hấp dẫn với mũi.

Trong partialism, bộ phận cơ thể đó trở thành tâm điểm chính của sự chú ý tình dục, đôi khi quan trọng hơn toàn bộ con người (NIMH).

Fetish vật thể vô tri (Object Fetishism) là gì?

Ảnh trên: Vật dụng vô tri liên quan đến tình dục

Fetish vật thể vô tri liên quan đến sự hưng phấn tình dục gây ra bởi các vật thể không sống, thường là các vật dụng tiếp xúc gần với cơ thể (Tạp chí Tâm lý học Tình dục, 2020).

Các loại fetish vật thể phổ biến bao gồm:

Retifism (Shoe Fetishism): Hấp dẫn với giày dép, đặc biệt là giày cao gót.

Fetish vải vóc: Hấp dẫn với các vật liệu cụ thể như da (leather), cao su (latex), lụa (silk), hoặc lông thú (fur).

Fetish đồ lót: Hấp dẫn với các loại quần áo lót cụ thể.

Mechanophilia: Hấp dẫn với máy móc, chẳng hạn như ô tô hoặc xe đạp (ít phổ biến hơn).

Sự hấp dẫn này có thể chỉ liên quan đến việc nhìn, ngửi, chạm vào vật thể, hoặc sử dụng chúng trong các hoạt động tình dục.

Sự đa dạng của các loại fetish cho thấy tính phức tạp của tâm lý tình dục con người, và các nhà khoa!”!n đã đưa ra nhiều giả thuyết về nguồn gốc của chúng.

4. Nguyên nhân tâm lý hình thành Fetish (Ái vật)

Ảnh trên: Một số nguyên nhân hình thành

Nguyên nhân nào dẫn đến việc hình thành fetish (ái vật)?

Nguyên nhân chính xác của việc hình thành fetish (ái vật) chưa được xác định rõ ràng, tuy nhiên, lý thuyết tâm lý học được chấp nhận rộng rãi nhất là thuyết điều kiện hóa cổ điển (classical conditioning) (Nghiên cứu của Rachman & Hodgson, 1968).

Lý thuyết này cho rằng một vật thể trung tính (ví dụ: một đôi giày) khi xuất hiện lặp đi lặp lại cùng với một kích thích tình dục mạnh mẽ (ví dụ: sự cực khoái) có thể dần dần tự nó mang khả năng gây hưng phấn.

Lý thuyết Điều kiện hóa Cổ điển giải thích fetish như thế nào?

Thuyết Điều kiện hóa Cổ điển (Classical Conditioning) cho rằng fetish là một phản ứng có điều kiện, tương tự như thí nghiệm của Pavlov với chó và chuông (McGuire, Carlisle, & Young, 1965).

Trong một nghiên cứu kinh điển, Rachman (1966) đã thành công trong việc tạo ra fetish với giày bốt ở các đối tượng nam giới bằng cách liên tục chiếu hình ảnh giày bốt ngay trước khi chiếu hình ảnh phụ nữ khỏa thân. Sau nhiều lần lặp lại, các đối tượng bắt đầu có phản ứng hưng phấn chỉ với hình ảnh giày bốt.

Các yếu tố khác ảnh hưởng đến sự hình thành fetish là gì?

Ngoài điều kiện hóa, các nhà nghiên cứu cũng xem xét các yếu tố khác như trải nghiệm thời thơ ấu (early life experiences) và ấn tượng (imprinting) (Theo Tạp chí Y học Tình dục, 2017).

Một trải nghiệm tình dục đầu đời, đặc biệt là trong giai đoạn dậy thì, có liên quan đến một vật thể hoặc bộ phận cơ thể cụ thể có thể để lại “ấn tượng” mạnh mẽ. Vật thể đó sau này có thể phát triển thành một fetish. Một số nghiên cứu cũng đề xuất các yếu tô thần kinh sinh học, nhưng bằng chứng còn hạn chế (Đại học Concordia, 2015).

Các biểu hiện của những nguyên nhân tâm lý này rất đa dạng trong đời sống thực tế của mỗi cá nhân.

5. Biểu hiện của Fetish trong đời sống

Ảnh trên: Hành trình khám phá bản thân

Fetish (ái vật) biểu hiện như thế nào trong hành vi tình dục?

Biểu hiện của fetish (ái vật) rất đa dạng, từ việc chỉ cần sự hiện diện của vật thể fetish để tăng cường hưng phấn, đến việc vật thể đó là yêu cầu bắt buộc để đạt được thỏa mãn tình dục (Trung tâm Sức khỏe Tình dục, 2021).

Đối với một số người, fetish hoạt động như một “chất xúc tác”. Ví dụ, họ có thể yêu cầu bạn đời đi giày cao gót (fetish giày) trong khi quan hệ tình dục. Đối với những người khác, hành vi tình dục có thể chỉ tập trung vào chính vật thể đó, chẳng hạn như hành vi thủ dâm với vật thể (ví dụ: một chiếc tất).

Fetish (ái vật) có ảnh hưởng đến các mối quan hệ không?

Fetish (ái vật) có thể ảnh hưởng tích cực hoặc tiêu cực đến các mối quan hệ, tùy thuộc vào sự chấp nhận và giao tiếp giữa các bên (Nghiên cứu về Tâm lý học Các cặp đôi, 2020).

Ảnh hưởng tích cực: Khi được chia sẻ và chấp nhận một cách đồng thuận, fetish có thể trở thành một phần thú vị, sáng tạo của đời sống tình dục, tăng cường sự thân mật và tin tưởng.

Ảnh hưởng tiêu cực: Ảnh hưởng tiêu cực xảy ra nếu fetish bị che giấu do sợ hãi hoặc xấu hổ, hoặc nếu bạn đời cảm thấy bị “loại bỏ” hoặc “thay thế” bởi vật thể fetish.

Các biểu hiện này thường liên quan đến các khái niệm rộng hơn về sở thích tình dục, bao gồm kink và BDSM.

6. Mối liên hệ giữa Fetish, Kink và BDSM

Fetish, Kink và BDSM khác nhau như thế nào?

Fetish (ái vật) là sự hấp dẫn đối với một đối tượng hoặc bộ phận cụ thể. Kink là một thuật ngữ rộng hơn chỉ các sở thích hoặc hành vi tình dục phi truyền thống. BDSM (Trói buộc & Kỷ luật, Thống trị & Phục tùng, Bạo dâm & Khổ dâm) là một tập hợp các thực hành dựa trên sự trao đổi quyền lực, nhập vai và cảm giác (Theo Hiệp hội Giáo dục và Trị liệu Tình dục Hoa Kỳ, 2021).

Một fetish có thể là một kink, nhưng không phải tất cả các kink đều là fetish. BDSM là một tập hợp các kink cụ thể, thường không nhất thiết phải liên quan đến fetish. Ví dụ, một người có thể thực hành BDSM (trao đổi quyền lực) mà không có bất kỳ fetish nào với vật liệu (như da hoặc dây thừng).

Fetish (ái vật) được tích hợp vào BDSM như thế nào?

Ảnh trên: Sự kết hợp

Trong BDSM, các fetish (ái vật) thường được sử dụng để tăng cường trải nghiệm trao đổi quyền lực hoặc nhập vai (Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ, 2019).

Ví dụ:

Fetish da (Leather): Thường liên quan đến trang phục của người Thống trị (Dom) hoặc người Phục tùng (Sub), tạo ra cảm giác về quyền lực và vai trò.

Fetish dây thừng (Rope bondage): Kết hợp nghệ thuật trói (Shibari) với sự hấp dẫn từ dây trói.

Fetish giày bốt (Boot fetish): Thường được sử dụng như một biểu tượng của sự thống trị.

Nhiều cá nhân khám phá các fetish của mình, chẳng hạn như fetish về da, dây trói, hoặc các vật liệu đặc biệt, trong bối cảnh BDSM an toàn và đồng thuận (SSC – Safe, Sane, Consensual). Việc sử dụng các công cụ hỗ trợ là một phần phổ biến của thực hành này.

Nếu bạn đang tìm kiếm một địa chỉ uy tín để khám phá các sản phẩm hỗ trợ cho trải nghiệm này, chẳng hạn như bộ đồ chơi BDSM chính hãng với giá tốt, Quân Tử Nhỏ là một lựa chọn đáng cân nhắc. Đây là đơn vị được hơn 100.000 khách hàng tin tưởng, nổi bật với cam kết tư vấn tận tâm và quy trình giao hàng siêu kín đáo, bảo vệ tuyệt đối sự riêng tư của bạn.

Dù được thực hành riêng tư hay trong bối cảnh BDSM, nhận thức của xã hội về fetish vẫn còn nhiều khác biệt và định kiến.

7. Góc nhìn văn hóa và xã hội về Fetish

Ảnh trên: Góc nhìn của xác hội

Xã hội và văn hóa nhìn nhận fetish (ái vật) như thế nào?

Góc nhìn của xã hội và văn hóa đối với fetish (ái vật) rất đa dạng và thường mang tính tiêu cực, coi đó là điều “bệnh hoạn” hoặc “lệch lạc”, mặc dù cộng đồng y khoa đã loại bỏ sự kỳ thị này (Nghiên cứu của Viện Kinsey, 2018).

Sự kỳ thị xã hội (social stigma) là một rào cản lớn khiến nhiều cá nhân che giấu fetish của mình, dẫn đến cảm giác tội lỗi, xấu hổ và cô lập. Tuy nhiên, với sự phát triển của Internet và các cộng đồng trực tuyến, nhận thức về sự đa dạng tình dục (sexual diversity) đang dần tăng lên.

Internet đã thay đổi nhận thức về fetish như thế nào?

Internet đã cung cấp không gian an toàn cho các cá nhân có fetish (ái vật) kết nối, chia sẻ kinh nghiệm và bình thường hóa sở thích của họ, giúp giảm bớt sự kỳ thị và cô lập (Tạp chí Xã hội học Trực tuyến, 2021).

Các diễn đàn, nhóm cộng đồng và các nguồn thông tin giáo dục trực tuyến cho phép mọi người tìm hiểu rằng họ không đơn độc. Sự gia tăng khả năng tiếp cận thông tin này góp phần vào việc “phi bệnh lý hóa” (de-pathologizing) các fetish, miễn là chúng được thực hành một cách đồng thuận và không gây hại.

Sự chấp nhận của xã hội bắt đầu từ sự chấp nhận cá nhân và sự cởi mở trong các mối quan hệ thân mật.

8. Giao tiếp về Fetish trong một mối quan hệ

Ảnh trên: Sự đồng thuận của cả 2

Làm thế nào để nói chuyện với bạn đời về fetish (ái vật)?

Giao tiếp về fetish (ái vật) với bạn đời đòi hỏi sự trung thực, lựa chọn thời điểm thích hợp và tập trung vào việc chia sẻ mong muốn thay vì đưa ra yêu cầu (Theo các nhà trị liệu tình dục tại AASECT, 2022).

Các chuyên gia khuyên nên bắt đầu cuộc trò chuyện ở một không gian riêng tư, thoải mái, không phải ngay trước hoặc trong khi quan hệ tình dục. Sử dụng ngôn ngữ “tôi cảm thấy…” (ví dụ: “Tôi cảm thấy bị hấp dẫn bởi…”) thay vì “tôi muốn bạn làm…” để tránh tạo áp lực.

Cần làm gì nếu bạn đời có một fetish (ái vật)?

Nếu bạn đời chia sẻ về một fetish (ái vật), phản ứng tốt nhất là lắng nghe một cách cởi mở, không phán xét và đặt câu hỏi để tìm hiểu thêm về ý nghĩa của nó đối với họ (Hiệp hội Trị liệu Hôn nhân và Gia đình Hoa Kỳ, 2021).

Điều quan trọng là thiết lập các ranh giới rõ ràng. Cả hai bên đều có quyền quyết định những gì mình cảm thấy thoải mái khi tham gia. Sự đồng thuận (consent) là yếu tố then chốt; không ai bị ép buộc phải tham gia vào bất kỳ hành vi tình dục nào mà họ không mong muốn.

Khi nào nên tìm đến chuyên gia trị liệu tình dục?

Các cặp đôi nên tìm đến chuyên gia trị liệu tình dục khi fetish (ái vật) gây ra xung đột đáng kể, đau khổ hoặc lo lắng trong mối quan hệ mà cả hai không thể tự giải quyết (Hội đồng Trị liệu Tình dục Hoa Kỳ, 2023).

Chuyên gia trị liệu có thể giúp cả hai hiểu rõ hơn về fetish, cải thiện kỹ năng giao tiếp và tìm ra những cách thức lành mạnh để tích hợp hoặc đàm phán về sở thích đó trong mối quan hệ.

9. Các câu hỏi thường gặp về Fetish (Ái vật)

Fetish là gì?

Fetish (ái vật) là sự hưng phấn tình dục mãnh liệt, tái diễn đối với các vật thể vô tri hoặc các bộ phận cơ thể phi sinh dục cụ thể (Hiệp hội Tâm thần học Hoa Kỳ, 2022).

Fetish có phải là bệnh không?

Một fetish không phải là bệnh. Nó chỉ được coi là “rối loạn ái vật” khi gây ra đau khổ tâm lý nghiêm trọng hoặc cản trở chức năng sống hàng ngày của cá nhân (DSM-5, 2022).

Nguyên nhân hình thành fetish là gì?

Lý thuyết phổ biến nhất là thuyết điều kiện hóa cổ điển (classical conditioning), cho rằng fetish hình thành khi một vật thể trung tính liên tục xuất hiện cùng lúc với kích thích tình dục (Rachman, 1966).

Các loại fetish phổ biến nhất là gì?

Các loại phổ biến bao gồm fetish bộ phận cơ thể (như bàn chân – podophilia) và fetish vật thể (như giày dép, hoặc vật liệu như da, cao su) (Griffiths, 2018).

Làm thế nào để biết mình có fetish?

Một cá nhân có fetish nếu họ nhận thấy mình bị hưng phấn tình dục một cách nhất quán và mãnh liệt bởi một vật thể hoặc bộ phận cơ thể phi sinh dục cụ thể (APA, 2022).

Fetish và BDSM có liên quan gì đến nhau?

Fetish (đối tượng) và BDSM (hành vi trao đổi quyền lực) là khác nhau, nhưng fetish (ví dụ: fetish da, dây thừng) có thể được tích hợp vào các kịch bản BDSM để tăng cường trải nghiệm (AASECT, 2021).

Fetish có thể thay đổi theo thời gian không?

Cường độ và đối tượng của fetish có thể thay đổi theo thời gian, bị ảnh hưởng bởi kinh nghiệm sống, các mối quan hệ và sự thay đổi nội tiết tố, mặc dù cốt lõi thường hình thành sớm (Tạp chí Y học Tình dục, 2019).

Sự khác biệt giữa fetish và sở thích (kink) là gì?

Kink là thuật ngữ chung cho bất kỳ sở thích tình dục phi truyền thống nào. Fetish là một loại kink cụ thể, tập trung vào đối tượng hoặc bộ phận cơ thể (Hiệp hội Trị liệu Tình dục Hoa Kỳ, 2023).

Nói chuyện với bạn đời về fetish của mình như thế nào?

Chọn thời điểm riêng tư, bình tĩnh; chia sẻ một cách trung thực, tập trung vào cảm xúc của bạn; và lắng nghe phản ứng của họ mà không phán xét hay phòng thủ (Gottman Institute, 2022).

Khi nào fetish cần được điều trị?

Việc điều trị (thường là trị liệu tâm lý) chỉ cần thiết khi fetish gây ra đau khổ cá nhân nghiêm trọng, lo lắng, tội lỗi, hoặc cản trở khả năng làm việc và duy trì các mối quan hệ (DSM-5, 2022).

10. Kết luận

Fetish (ái vật) là một khía cạnh phức tạp và đa dạng của tâm lý tình dục con người, được định nghĩa bởi sự hấp dẫn mãnh liệt đối với các vật thể hoặc bộ phận cơ thể cụ thể. Thông qua các lăng kính khoa học, chủ yếu từ thuyết điều kiện hóa cổ điển, chúng ta hiểu rằng fetish là một phản ứng học được, thay vì một “bệnh lý” bẩm sinh.

Điều quan trọng nhất là sự phân biệt rõ ràng giữa một fetish (sở thích cá nhân) và Rối loạn Ái vật (Fetishistic Disorder), vốn chỉ được chẩn đoán khi có sự đau khổ và suy giảm chức năng đáng kể (DSM-5, 2022). Đối với phần lớn các cá nhân, fetish là một phần lành mạnh trong bức tranh tình dục đa dạng.

Việc hiểu đúng, giao tiếp cởi mở, và tìm kiếm sự đồng thuận trong các mối quan hệ là chìa khóa để bình thường hóa fetish, giảm bớt sự kỳ thị xã hội và làm phong phú thêm trải nghiệm tình dục an toàn, lành mạnh.