Thuốc tránh thai khẩn cấp loại 1 viên: Định nghĩa, Cơ chế hoạt động, Hiệu quả và Cách sử dụng

Thuốc tránh thai khẩn cấp loại 1 viên là một dạng thuốc nội tiết tố đường uống, được sử dụng như một biện pháp can thiệp duy nhất sau khi quan hệ tình dục không được bảo vệ. Mục đích chính của nó là ngăn ngừa mang thai ngoài ý muốn, không phải là một phương pháp phá thai hay sử dụng thường xuyên (Tổ chức Y tế Thế giới – WHO, 2023).

Cơ chế hoạt động cốt lõi của thuốc tránh thai khẩn cấp 1 viên tập trung vào việc ngăn chặn hoặc trì hoãn quá trình rụng trứng. Bằng cách thay đổi nồng độ hormone, thuốc ngăn không cho trứng chín và rụng, khiến tinh trùng không thể gặp trứng để thụ tinh (Hiệp hội Sản phụ khoa Hoa Kỳ – ACOG, 2022).

Hiệu quả của thuốc phụ thuộc trực tiếp vào thời điểm sử dụng, với tỷ lệ ngăn ngừa mang thai cao nhất khi uống càng sớm càng tốt sau quan hệ. Hiệu quả này giảm dần theo thời gian và bị ảnh hưởng bởi các yếu tố như chu kỳ kinh nguyệt và trọng lượng cơ thể (Tạp chí Y học New England, 2021).

Cách sử dụng thuốc được thiết kế để tối ưu sự tiện lợi, chỉ yêu cầu uống duy nhất một liều (1 viên) trong khoảng thời gian khuyến cáo. Việc tuân thủ đúng hướng dẫn về thời gian vàng là yếu tố then chốt để đảm bảo thuốc phát huy tác dụng bảo vệ tối đa.

1. Định nghĩa chi tiết về thuốc tránh thai khẩn cấp loại 1 viên

Ảnh trên: Thuốc tránh thai khẩn cấp loại 1 viên

Thuốc tránh thai khẩn cấp (Emergency Contraception – EC) là phương pháp được sử dụng để ngăn ngừa mang thai sau một cuộc giao hợp không được bảo vệ hoặc khi biện pháp tránh thai khác thất bại (ví dụ: bao cao su rách). Dạng 1 viên là hình thức phổ biến nhất, chứa một liều hormone duy nhất để can thiệp vào quá trình thụ tinh.

Các hoạt chất chính trong thuốc 1 viên

Thị trường hiện có hai hoạt chất chính được sử dụng trong thuốc tránh thai khẩn cấp dạng 1 viên, mỗi loại có cơ chế và cửa sổ sử dụng riêng biệt:

– Levonorgestrel (LNG): Đây là hoạt chất phổ biến nhất, thường có hàm lượng 1.5mg trong một viên duy nhất. Thuốc này hoạt động hiệu quả nhất khi được sử dụng trong vòng 72 giờ (3 ngày) sau khi quan hệ. Levonorgestrel là một loại progestin tổng hợp, tương tự như hormone tự nhiên trong cơ thể (WHO, 2023).

– Ulipristal Acetate (UPA): UPA là một chất điều biến thụ thể progesterone chọn lọc, thường có hàm lượng 30mg trong một viên. Thuốc này có hiệu quả cao hơn LNG, đặc biệt khi sử dụng trong khoảng thời gian từ 72 đến 120 giờ (5 ngày) sau quan hệ (Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ – FDA, 2021).

Phân biệt thuốc 1 viên và thuốc 2 viên

Sự khác biệt cơ bản giữa hai dạng thuốc này nằm ở phác đồ điều trị và tổng liều lượng:

– Thuốc 1 viên (Phác đồ hiện đại): Người dùng uống một liều duy nhất chứa 1.5mg Levonorgestrel (hoặc 30mg UPA). Phương pháp này đơn giản, dễ tuân thủ hơn, giảm nguy cơ quên liều thứ hai (Đại học Princeton, 2022).

Ảnh trên: Thuốc tránh thai khẩn cấp 1 viên và 2 viên

– Thuốc 2 viên (Phác đồ cũ): Người dùng uống hai viên, mỗi viên chứa 0.75mg Levonorgestrel. Viên đầu tiên được uống càng sớm càng tốt, và viên thứ hai được uống sau viên đầu tiên 12 giờ. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng việc uống cả hai viên 0.75mg cùng một lúc có hiệu quả tương đương với phác đồ 1 viên 1.5mg (WHO, 2023).

2. Cơ chế hoạt động chính xác của thuốc

Thuốc tránh thai khẩn cấp 1 viên hoạt động chủ yếu bằng cách can thiệp vào thời điểm rụng trứng, không phải là một loại thuốc phá thai.

Tác động trực tiếp lên quá trình rụng trứng

Cơ chế chính của cả Levonorgestrel và Ulipristal Acetate là trì hoãn hoặc ức chế sự rụng trứng. Nếu thuốc được uống trước khi nồng độ hormone LH (luteinizing hormone) tăng đột biến (dấu hiệu sắp rụng trứng), nó có thể ngăn chặn buồng trứng giải phóng trứng. Khi không có trứng, tinh trùng không thể thực hiện quá trình thụ tinh (ACOG, 2022).

Ảnh hưởng đến chất nhầy cổ tử cung

Một cơ chế phụ được ghi nhận là Levonorgestrel có thể làm đặc chất nhầy ở cổ tử cung. Việc làm đặc chất nhầy này tạo ra một rào cản vật lý, khiến tinh trùng di chuyển khó khăn hơn và giảm khả năng tiếp cận được trứng (nếu trứng đã rụng) (Tạp chí Y khoa The Lancet, 2020).

Ảnh trên: Làm đặc chất nhầy cổ tử cung

Thuốc tránh thai khẩn cấp có gây sảy thai không?

Các bằng chứng khoa học khẳng định thuốc tránh thai khẩn cấp không có tác dụng phá thai. Thuốc hoạt động trước khi quá trình làm tổ của phôi thai xảy ra. Thuốc không gây ảnh hưởng đến phôi thai đã làm tổ trong niêm mạc tử cung và không làm gián đoạn thai kỳ đang phát triển (ACOG, 2023).

3. Hiệu quả thực tế và các yếu tố ảnh hưởng

Hiệu quả của thuốc tránh thai khẩn cấp 1 viên không đạt 100% và bị chi phối bởi nhiều yếu tố, trong đó quan trọng nhất là thời gian.

Tỷ lệ hiệu quả dựa trên thời gian sử dụng

Hiệu quả của thuốc chứa Levonorgestrel 1.5mg đạt cao nhất (ước tính 95%) khi uống trong 24 giờ đầu sau quan hệ. Tỷ lệ này giảm xuống còn khoảng 85% nếu uống trong 24-48 giờ và tiếp tục giảm đáng kể khi uống trong 48-72 giờ (WHO, 2023). Đối với Ulipristal Acetate, hiệu quả duy trì ở mức cao ổn định trong suốt 120 giờ (5 ngày) (FDA, 2021).

Ảnh hưởng của trọng lượng cơ thể (BMI)

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra mối liên hệ giữa trọng lượng cơ thể và hiệu quả của thuốc, đặc biệt là với Levonorgestrel.

– Với Levonorgestrel (LNG): Hiệu quả của LNG giảm ở những phụ nữ có chỉ số khối cơ thể (BMI) từ 25-29.9 (thừa cân) và giảm đáng kể ở những người có BMI ≥ 30 (béo phì) (Tạp chí Contraception, 2017).

Ảnh trên: Levonorgestrel

– Với Ulipristal Acetate (UPA): UPA được ghi nhận là duy trì hiệu quả tốt hơn LNG ở nhóm phụ nữ thừa cân hoặc béo phì, mặc dù hiệu quả cũng có thể giảm nhẹ ở nhóm béo phì (BMI > 35) (ACOG, 2022).

Tương tác thuốc có thể làm giảm hiệu quả

Một số loại thuốc và thảo dược có thể làm giảm hiệu quả của thuốc tránh thai khẩn cấp do tăng cường chuyển hóa hormone ở gan. Cần thông báo cho bác sĩ hoặc dược sĩ, nếu bạn đang sử dụng các loại thuốc điều trị động kinh (như carbamazepine), thuốc điều trị lao (rifampicin), thuốc kháng virus HIV (ritonavir) hoặc thảo dược St. John’s Wort.

4. Hướng dẫn sử dụng thuốc 1 viên an toàn và hiệu quả

Tuân thủ đúng hướng dẫn sử dụng là yếu tố tiên quyết để thuốc phát huy tác dụng.

“Thời điểm vàng” để uống thuốc là khi nào?

Thuốc cần được sử dụng càng sớm càng tốt ngay sau khi phát sinh quan hệ tình dục không được bảo vệ.

– Với Levonorgestrel 1.5mg: Sử dụng trong vòng 72 giờ (3 ngày).

– Với Ulipristal Acetate 30mg: Sử dụng trong vòng 120 giờ (5 ngày).

Thuốc có thể được uống vào bất kỳ thời điểm nào trong chu kỳ kinh nguyệt, không phụ thuộc vào bữa ăn.

Xử lý tình huống nôn sau khi uống thuốc

Ảnh trên: Uống lại một liều khác, nếu bị nôn trong vòng 2 đến 3 giờ sau khi uống thuốc

Phản ứng nôn có thể xảy ra nhưng không phổ biến. Cần uống lại một liều thuốc khác, nếu bị nôn trong vòng 2 đến 3 giờ sau khi uống thuốc (tùy theo hướng dẫn của nhà sản xuất, 2 giờ đối với LNG và 3 giờ đối với UPA). Liên hệ với cơ sở y tế để được tư vấn về liều lặp lại (NHS – Dịch vụ Y tế Quốc gia Anh, 2022).

Chống chỉ định: Ai không nên sử dụng?

Mặc dù tương đối an toàn, một số trường hợp cần thận trọng hoặc không nên sử dụng:

– Người đã được xác nhận là đang mang thai (vì thuốc sẽ không còn tác dụng).

– Người có tiền sử dị ứng hoặc mẫn cảm nặng với bất kỳ thành phần nào của thuốc (Levonorgestrel, UPA, hoặc tá dược).

– Người mắc bệnh suy gan nặng (tham khảo ý kiến bác sĩ).

– Người đang sử dụng các loại thuốc có tương tác mạnh (như đã liệt kê ở mục 3).

5. Các tác dụng phụ thường gặp

Hầu hết các tác dụng phụ đều ở mức độ nhẹ và tự thuyên giảm mà không cần can thiệp y tế.

Tác dụng phụ ngắn hạn

Các phản ứng phổ biến nhất thường xuất hiện trong 24-48 giờ đầu sau khi uống thuốc bao gồm:

– Buồn nôn hoặc nôn mửa.

– Mệt mỏi, chóng mặt, đau đầu.

Ảnh trên: Mệt mỏi, chóng mặt

– Đau bụng dưới hoặc căng tức ngực.

– Chảy máu âm đạo bất thường (ra máu lấm tấm).

Rối loạn chu kỳ kinh nguyệt sau khi uống

Việc sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp có thể ảnh hưởng đến chu kỳ kinh nguyệt tiếp theo. Chu kỳ có thể đến sớm hơn, muộn hơn hoặc có lượng máu kinh khác biệt so với bình thường. Hầu hết phụ nữ sẽ có kinh nguyệt trở lại trong vòng 1 tuần so với ngày dự kiến (ACOG, 2023). Cần đi khám y tế nếu kinh nguyệt bị trễ quá 1 tuần để loại trừ khả năng mang thai.

6. Rủi ro khi lạm dụng thuốc khẩn cấp 1 viên

Thuốc tránh thai khẩn cấp được thiết kế chỉ dành cho các tình huống “khẩn cấp”, không phải là một phương pháp ngừa thai thường xuyên.

Uống thuốc khẩn cấp 1 viên nhiều lần có sao không?

Việc sử dụng thuốc khẩn cấp lặp lại nhiều lần trong cùng một chu kỳ kinh nguyệt không được khuyến cáo. Mặc dù không có bằng chứng về độc tính nghiêm trọng, việc lạm dụng thuốc làm tăng nguy cơ gặp tác dụng phụ (như rối loạn kinh nguyệt nghiêm trọng) và có hiệu quả ngừa thai thấp hơn nhiều so với các biện pháp tránh thai chủ động (như thuốc hàng ngày, cấy que) (WHO, 2023).

Ảnh trên: Tác dụng phụ rối loạn kinh nguyệt

Nguy cơ vô sinh khi lạm dụng thuốc?

Các nghiên cứu y khoa hiện tại không tìm thấy bằng chứng cho thấy việc sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp (kể cả lặp lại) gây vô sinh. Tác dụng của thuốc chỉ là tạm thời, ức chế rụng trứng trong thời gian ngắn. Khả năng sinh sản của phụ nữ sẽ phục hồi ngay sau đó (ACOG, 2023). Tuy nhiên, lạm dụng thuốc có thể che giấu các vấn đề sức khỏe sinh sản khác.

7. Các biện pháp thay thế và tư vấn y tế

Thuốc khẩn cấp là giải pháp tình thế. Các phương pháp bảo vệ chủ động luôn được ưu tiên hàng đầu.

Biện pháp chủ động và hiệu quả cao hơn

Thay vì phụ thuộc vào thuốc khẩn cấp, các cặp đôi nên cân nhắc các phương pháp có hiệu quả cao và ổn định hơn như:

– Thuốc tránh thai hàng ngày (dạng vỉ 21 hoặc 28 viên).

– Que cấy tránh thai (hiệu quả 3-5 năm).

– Vòng tránh thai nội tiết hoặc vòng tránh thai bằng đồng.

Ngoài ra, các phương pháp rào cản vật lý luôn là lựa chọn hàng đầu để chủ động phòng ngừa. Trong đó, sử dụng bao cao su không chỉ ngăn ngừa mang thai mà còn bảo vệ hiệu quả khỏi các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STIs) (Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ – CDC, 2023).

Ảnh trên: Bao cao su mỏng bcs sagami 0.01

Nếu bạn đang tìm kiếm các giải pháp bảo vệ an toàn và chất lượng, shop người lớn uy tín Quân Tử Nhỏ là một địa chỉ đáng tin cậy. Với hơn 100.000 khách hàng đã tin dùng, Quân Tử Nhỏ cam kết sản phẩm chính hãng, tư vấn tận tâm và giao hàng siêu kín đáo, bảo vệ tuyệt đối sự riêng tư của bạn.

Đặt vòng tránh thai khẩn cấp (IUD đồng)

Vòng tránh thai bằng đồng (Copper IUD) là hình thức tránh thai khẩn cấp hiệu quả nhất, với tỷ lệ thất bại dưới 0.1%. Vòng IUD có thể được đặt trong vòng 5 ngày (120 giờ) sau quan hệ không bảo vệ. Nó hoạt động bằng cách ngăn cản tinh trùng thụ tinh với trứng và ngăn cản trứng đã thụ tinh làm tổ (ACOG, 2022).

Khi nào cần tư vấn y tế?

Cần liên hệ với bác sĩ hoặc cơ sở y tế ngay lập tức trong các trường hợp sau:

– Kinh nguyệt bị trễ hơn 1 tuần so với dự kiến (nghi ngờ mang thai).

– Bị đau bụng dưới dữ dội (loại trừ khả năng mang thai ngoài tử cung).

Ảnh trên: Đau bụng dưới dữ dội và nghiêm trọng

– Gặp các tác dụng phụ nghiêm trọng hoặc kéo dài.

– Cần tư vấn về một phương pháp tránh thai thường xuyên, lâu dài.

8. Câu hỏi thường gặp về thuốc tránh thai khẩn cấp 1 viên

1. Thuốc tránh thai khẩn cấp loại 1 viên có an toàn không?

Thuốc được coi là rất an toàn cho hầu hết phụ nữ khi sử dụng đúng chỉ định. Các tác dụng phụ nghiêm trọng rất hiếm gặp. Thuốc không gây ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe sinh sản (WHO, 2023).

2. Uống thuốc tránh thai khẩn cấp 1 viên có bị vô sinh không?

Bằng chứng y khoa hiện tại không cho thấy thuốc gây vô sinh hoặc ảnh hưởng đến khả năng sinh sản trong tương lai. Khả năng rụng trứng và mang thai sẽ phục hồi bình thường sau khi ngừng sử dụng thuốc (ACOG, 2023).

3. Nên uống thuốc tránh thai khẩn cấp 1 viên khi nào?

Thuốc cần được uống càng sớm càng tốt sau khi quan hệ tình dục không được bảo vệ. Hiệu quả cao nhất trong 24 giờ đầu và giảm dần, với giới hạn sử dụng là 72 giờ (với LNG) hoặc 120 giờ (với UPA).

4. Tác dụng phụ của thuốc tránh thai khẩn cấp 1 viên là gì?

Các tác dụng phụ phổ biến bao gồm buồn nôn, đau đầu, mệt mỏi, đau bụng dưới và thay đổi chu kỳ kinh nguyệt tiếp theo. Hầu hết các triệu chứng này đều nhẹ và tự hết sau 1-2 ngày.

Ảnh trên: Buồn nôn

5. Uống thuốc tránh thai khẩn cấp 1 viên bao lâu thì có kinh lại?

Chu kỳ kinh nguyệt tiếp theo có thể đến sớm hơn hoặc muộn hơn khoảng 1 tuần so với ngày dự kiến. Nếu kinh nguyệt trễ quá 7 ngày, cần thử thai để kiểm tra (NHS, 2022).

6. Thuốc tránh thai khẩn cấp 1 viên có tác dụng trong bao lâu?

Thuốc chỉ có tác dụng bảo vệ cho (các) lần quan hệ tình dục xảy ra trước khi uống thuốc. Thuốc không có tác dụng bảo vệ cho những lần quan hệ xảy ra sau khi đã uống thuốc (CDC, 2023).

7. Giá của thuốc tránh thai khẩn cấp loại 1 viên là bao nhiêu?

Giá thuốc thay đổi tùy theo thương hiệu (biệt dược), hoạt chất (LNG hay UPA) và địa điểm bán (nhà thuốc, bệnh viện). Các loại chứa Levonorgestrel 1.5mg thường có giá cả phải chăng hơn Ulipristal Acetate.

8. Có thể uống 2 viên thuốc tránh thai khẩn cấp 1 viên trong 1 tháng không?

Việc sử dụng thuốc nhiều hơn 1 lần trong một chu kỳ kinh nguyệt không được khuyến cáo. Điều này làm tăng nguy cơ tác dụng phụ (đặc biệt là rối loạn kinh nguyệt) và hiệu quả tổng thể vẫn thấp hơn các biện pháp chủ động (WHO, 2023).

9. Uống thuốc tránh thai khẩn cấp 1 viên bị ra máu có sao không?

Ra máu lấm tấm (chảy máu âm đạo nhẹ, bất thường) là một tác dụng phụ phổ biến và thường không nguy hiểm. Hiện tượng này thường tự hết. Tuy nhiên, nếu ra máu nhiều hoặc kéo dài, cần đi khám y tế.

Ảnh trên: Ra máu lấm tấm

10. Thuốc tránh thai khẩn cấp 1 viên khác gì loại 2 viên?

Loại 1 viên (1.5mg LNG) là một liều duy nhất. Loại 2 viên (0.75mg LNG/viên) yêu cầu uống 2 liều cách nhau 12 giờ. Hiện nay, phác đồ 1 viên 1.5mg được ưu tiên vì tính tiện lợi và tuân thủ điều trị tốt hơn.

9. Kết luận

Thuốc tránh thai khẩn cấp loại 1 viên là một phát minh y tế quan trọng, cung cấp một phương án dự phòng an toàn và tương đối hiệu quả để ngăn ngừa mang thai ngoài ý muốn sau khi quan hệ không được bảo vệ. Cơ chế hoạt động chính của thuốc là ức chế hoặc trì hoãn rụng trứng, không phải là thuốc phá thai, và không gây vô sinh.

Hiệu quả của thuốc phụ thuộc tối đa vào thời điểm sử dụng – “càng sớm càng tốt” là nguyên tắc vàng. Mặc dù an toàn, thuốc vẫn tiềm ẩn các tác dụng phụ ngắn hạn, phổ biến nhất là rối loạn chu kỳ kinh nguyệt tiếp theo.

Điều quan trọng nhất cần nhấn mạnh là thuốc tránh thai khẩn cấp không phải là phương pháp ngừa thai thường xuyên. Việc lạm dụng thuốc làm tăng tác dụng phụ và không bảo vệ khỏi các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STIs). Các cá nhân và cặp đôi nên tìm hiểu và sử dụng các biện pháp tránh thai chủ động, hiệu quả cao hơn như bao cao su, thuốc uống hàng ngày, que cấy hoặc vòng tránh thai để bảo vệ sức khỏe sinh sản một cách bền vững.