Các loại thuốc tránh thai khẩn cấp: Phân loại, Hiệu quả, Cách hoạt động và Lưu ý sử dụng

Thuốc tránh thai khẩn cấp (Emergency Contraception – EC) là các phương pháp nội tiết tố được sử dụng để ngăn ngừa mang thai sau một cuộc giao hợp không được bảo vệ hoặc khi biện pháp tránh thai thường xuyên thất bại (Tổ chức Y tế Thế giới – WHO) . Chúng hoạt động bằng cách can thiệp vào các giai đoạn sớm của quá trình sinh sản, trước khi trứng làm tổ.

Hiệu quả của thuốc tránh thai khẩn cấp phụ thuộc trực tiếp vào thời điểm sử dụng sau khi giao hợp, với hiệu quả giảm dần đáng kể theo thời gian (Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ – FDA) . Các phương pháp này được thiết kế riêng cho các tình huống “khẩn cấp” và không dùng để thay thế các biện pháp tránh thai hàng ngày do hiệu quả tổng thể thấp hơn và liều lượng hormone cao.

Cơ chế hoạt động chính của các loại thuốc ngừa thai cấp tốc là trì hoãn hoặc ức chế sự rụng trứng, ngăn cản tinh trùng gặp trứng (Tạp chí The Lancet, 2022) . Các nghiên cứu khẳng định chúng không gây phá thai và không có tác dụng nếu trứng đã được thụ tinh và bắt đầu làm tổ trong niêm mạc tử cung.

Việc sử dụng các loại thuốc tránh thai khẩn cấp đòi hỏi sự hiểu biết về thời gian vàng để đạt hiệu quả tối ưu, các tác dụng phụ có thể xảy ra và tần suất sử dụng an toàn . Lựa chọn loại thuốc phù hợp (Levonorgestrel hay Ulipristal Acetate) tùy thuộc vào thời điểm giao hợp, cân nặng của người dùng và các yếu tố y tế cá nhân.

1. Thuốc tránh thai khẩn cấp (EC) được định nghĩa như thế nào?

Ảnh trên: Thuốc tránh thai khẩn cấp.

Các loại thuốc tránh thai khẩn cấp (EC) là các phương pháp can thiệp y tế được sử dụng để giảm nguy cơ mang thai sau khi quan hệ tình dục không được bảo vệ . EC hoạt động trước khi quá trình mang thai bắt đầu, không phải là một phương pháp phá thai (Hiệp hội Bác sĩ Sản phụ khoa Hoa Kỳ – ACOG, 2022) .

Các loại thuốc này, thường được gọi là “viên thuốc buổi sáng hôm sau” (morning-after pill), chứa liều lượng hormone cụ thể để can thiệp vào quá trình rụng trứng hoặc thụ tinh . Chúng được chỉ định trong các trường hợp như không sử dụng biện pháp bảo vệ, bao cao su bị rách, hoặc quên uống thuốc tránh thai hàng ngày. Phương pháp này cần được sử dụng càng sớm càng tốt sau sự cố để đạt hiệu quả cao nhất .

Sau khi sử dụng thuốc, điều quan trọng là phải theo dõi chu kỳ kinh nguyệt tiếp theo . Việc tìm hiểu về các biện pháp tránh thai thường xuyên trở nên cần thiết, vì EC không được khuyến nghị sử dụng làm phương pháp ngừa thai chính .

2. Các loại thuốc ngừa thai cấp tốc phổ biến hiện nay là gì?

Ảnh trên: Các loại thuốc khẩn cấp phổ biến hiện nay

Hiện nay có hai loại thuốc tránh thai khẩn cấp dạng viên uống chính được sử dụng phổ biến, phân loại dựa trên hoạt chất: thuốc chứa Levonorgestrel và thuốc chứa Ulipristal Acetate (FDA, 2023). Ngoài ra, phương pháp đặt vòng tránh thai bằng đồng (IUD) cũng là một biện pháp khẩn cấp hiệu quả cao, mặc dù không phải là dạng thuốc uống.

Các loại thuốc này khác nhau về cơ chế, thời gian sử dụng hiệu quả và yêu cầu kê đơn . Lựa chọn loại thuốc nào phụ thuộc vào thời gian đã trôi qua kể từ khi giao hợp và một số yếu tố sức khỏe cá nhân.

2.1. Thuốc chứa Levonorgestrel (LNG)

Thuốc chứa Levonorgestrel (LNG) là một progestin tổng hợp, thường được sử dụng với liều duy nhất 1.5 mg (WHO). Đây là loại thuốc phổ biến nhất và có sẵn rộng rãi tại nhiều nhà thuốc mà không cần kê đơn ở nhiều quốc gia, bao gồm Việt Nam.

LNG hoạt động hiệu quả nhất khi được sử dụng trong vòng 72 giờ (3 ngày) sau khi quan hệ tình dục không an toàn . Hiệu quả của thuốc sẽ giảm dần theo thời gian. Các nghiên cứu chỉ ra rằng LNG có thể giảm nguy cơ mang thai từ 52% đến 100%, tùy thuộc vào thời điểm sử dụng (Tạp chí Contraception, 2017). Một số nghiên cứu cũng cho thấy hiệu quả của LNG có thể giảm ở những phụ nữ có chỉ số khối cơ thể (BMI) cao, đặc biệt là trên 30.

2.2. Thuốc chứa Ulipristal Acetate (UPA)

Ulipristal Acetate (UPA) là một chất điều biến thụ thể progesterone chọn lọc (SPRM), được bán dưới dạng viên nén 30 mg (Cơ quan Dược phẩm Châu Âu – EMA). UPA thường yêu cầu kê đơn tại một số quốc gia và được coi là hiệu quả hơn LNG trong suốt thời gian sử dụng.

UPA có hiệu quả cao khi được sử dụng trong vòng 120 giờ (5 ngày) sau khi giao hợp không được bảo vệ . Các phân tích tổng hợp cho thấy UPA duy trì hiệu quả ổn định trong 5 ngày này, hiệu quả hơn LNG, đặc biệt là khi sử dụng trong khoảng 72 đến 120 giờ (Cochrane Library, 2017). UPA cũng cho thấy hiệu quả tốt hơn LNG ở những phụ nữ có BMI cao.

2.3. Phương pháp phối hợp (Yuzpe)

Phương pháp Yuzpe là phác đồ sử dụng kết hợp thuốc tránh thai hàng ngày chứa Estrogen (ethinyl estradiol) và Progestin (levonorgestrel) theo liều lượng cụ thể. Phương pháp này bao gồm hai liều uống cách nhau 12 giờ.

Hiện nay, phương pháp Yuzpe ít được sử dụng hơn do hiệu quả thấp hơn và gây ra nhiều tác dụng phụ (như buồn nôn và nôn) hơn so với viên uống LNG hoặc UPA liều duy nhất (WHO). Nó chỉ được xem xét khi không có sẵn các lựa chọn khác.

Việc hiểu rõ sự khác biệt giữa các loại thuốc này là rất quan trọng để đưa ra lựa chọn phù hợp nhất . Tiếp theo, chúng ta sẽ so sánh trực tiếp hai loại thuốc uống phổ biến nhất.

3. So sánh các loại thuốc tránh thai khẩn cấp chính (LNG và UPA)?

Ảnh trên: Một số tiêu chí chính

Việc so sánh các loại thuốc tránh thai khẩn cấp chính (LNG và UPA) dựa trên ba tiêu chí: cơ chế hoạt động, cửa sổ thời gian và hiệu quả, và các yếu tố ảnh hưởng như cân nặng. Cả hai đều nhằm mục đích ngăn ngừa rụng trứng nhưng có sự khác biệt rõ rệt về mặt dược lý.

3.1. Tiêu chí so sánh: Cơ chế hoạt động

LNG hoạt động chủ yếu bằng cách ức chế hoặc làm chậm quá trình rụng trứng trước khi nồng độ hormone LH (Luteinizing hormone) bắt đầu tăng đột biến . Nếu đỉnh LH đã bắt đầu, LNG gần như mất tác dụng.

UPA, là một chất điều biến thụ thể progesterone, có khả năng trì hoãn rụng trứng ngay cả khi đỉnh LH đã bắt đầu tăng . Điều này mang lại cho UPA một cửa sổ hoạt động hiệu quả rộng hơn trong chu kỳ kinh nguyệt so với LNG (Tạp chí Obstetrics & Gynecology, 2015).

3.2. Tiêu chí so sánh: Hiệu quả và thời gian sử dụng

LNG hiệu quả nhất trong 72 giờ (3 ngày) đầu tiên, với hiệu quả giảm rõ rệt sau 24 giờ đầu tiên. Theo FDA, khi sử dụng đúng cách, khoảng 7 trong số 8 phụ nữ (khoảng 87%) dự kiến có thai sẽ không mang thai.

UPA duy trì hiệu quả cao và ổn định trong suốt 120 giờ (5 ngày) sau giao hợp. Các thử nghiệm lâm sàng cho thấy UPA giảm tỷ lệ mang thai xuống còn khoảng 1-2% (so với 5-6% nếu không can thiệp) trong 5 ngày (EMA, 2019). UPA được coi là lựa chọn hiệu quả hơn, đặc biệt khi thời gian từ lúc giao hợp đã kéo dài.

3.3. Tiêu chí so sánh: Ảnh hưởng của cân nặng (BMI)

Nhiều nghiên cứu chỉ ra hiệu quả của LNG giảm ở những phụ nữ có BMI từ 25-30 và có thể không hiệu quả ở phụ nữ có BMI > 30 (Tạp chí Contraception, 2015). FDA yêu cầu ghi nhãn về khả năng giảm hiệu quả này.

UPA dường như duy trì hiệu quả tốt hơn ở những phụ nữ có BMI cao, mặc dù hiệu quả cũng có thể giảm nhẹ ở nhóm BMI > 35. ACOG khuyến nghị UPA là lựa chọn ưu tiên cho những phụ nữ có BMI cao cần tránh thai khẩn cấp dạng uống.

Từ việc so sánh, rõ ràng cơ chế hoạt động là yếu tố cốt lõi quyết định hiệu quả của thuốc . Chúng ta sẽ tìm hiểu sâu hơn về cơ chế này.

4. Cơ chế hoạt động của các loại thuốc tránh thai khẩn cấp là gì?

Ảnh trên: Cơ chế hoạt động của thuốc tránh thai khẩn cấp chủ yếu là ngăn trứng rụng hoặc ngăn tinh trùng gặp trứng.

Cơ chế hoạt động chính của các loại thuốc tránh thai khẩn cấp là ức chế hoặc trì hoãn sự rụng trứng (ovulation). Chúng không phải là thuốc phá thai và không thể chấm dứt một thai kỳ đã hình thành.

Khi một viên thuốc EC được uống, các hormone trong thuốc (LNG hoặc UPA) sẽ can thiệp vào các tín hiệu hormone tự nhiên của cơ thể. Cụ thể:

Ngăn chặn đỉnh LH: Sự rụng trứng được kích hoạt bởi sự gia tăng đột ngột của hormone LH. Cả LNG và UPA đều hoạt động bằng cách ngăn chặn hoặc làm cùn đỉnh LH này.

Trì hoãn rụng trứng: Bằng cách ngăn chặn đỉnh LH, nang trứng sẽ không vỡ và giải phóng trứng. UPA đặc biệt hiệu quả trong việc này, ngay cả khi đỉnh LH đã bắt đầu .

Thay đổi chất nhầy cổ tử cung (ít ảnh hưởng hơn): Một số progestin liều cao có thể làm đặc chất nhầy cổ tử cung, khiến tinh trùng khó di chuyển hơn để gặp trứng .

Nếu sự thụ tinh đã xảy ra, EC không còn tác dụng. Các bằng chứng khoa học cho đến nay (WHO, ACOG) đều khẳng định rằng EC không ngăn cản trứng đã thụ tinh làm tổ trong tử cung .

5. Hiệu quả của các loại thuốc ngừa thai cấp tốc đạt bao nhiêu phần trăm?

Ảnh trên: Hiệu quả trung bình

Hiệu quả của các loại thuốc ngừa thai cấp tốc không đạt 100% và phụ thuộc chủ yếu vào hai yếu tố: loại thuốc và thời điểm sử dụng. Không có con số % cố định, nhưng các nghiên cứu lâm sàng cung cấp các ước tính đáng tin cậy.

Đối với Ulipristal Acetate (UPA):

UPA được coi là loại thuốc uống hiệu quả nhất hiện nay (ACOG, 2022). Trong các thử nghiệm lâm sàng, khi sử dụng trong vòng 120 giờ, tỷ lệ mang thai là khoảng 1.2% đến 1.8%. Hiệu quả này được duy trì tương đối ổn định trong suốt 5 ngày .

Đối với Levonorgestrel (LNG):

Hiệu quả của LNG giảm dần theo thời gian. Sử dụng trong 24 giờ đầu tiên, LNG có thể ngăn ngừa tới 95% các trường hợp mang thai dự kiến .

Nếu sử dụng trong khoảng 24-48 giờ, hiệu quả giảm xuống còn khoảng 85%.

Nếu sử dụng trong khoảng 49-72 giờ, hiệu quả chỉ còn khoảng 58% (WHO, 2021) .

Hiệu quả của cả hai loại thuốc đều giảm nếu người phụ nữ quan hệ tình dục không an toàn sau khi đã uống thuốc. Thuốc chỉ có tác dụng cho lần giao hợp trước đó.

6. Các tác dụng phụ thường gặp khi sử dụng thuốc là gì?

Ảnh trên: Có người cảm thấy buồn nôn, đau đầu, chóng mặt hoặc rong kinh nhẹ. Có người lại bị rối loạn kinh nguyệt trong 1-2 kỳ sau đó.

Các tác dụng phụ của thuốc tránh thai khẩn cấp thường ở mức độ nhẹ, thoáng qua và không gây nguy hiểm lâu dài (FDA, 2023). Tác dụng phụ phổ biến nhất là buồn nôn và thay đổi chu kỳ kinh nguyệt tiếp theo.

Các tác dụng phụ được báo cáo bao gồm:

Buồn nôn và nôn: Đây là tác dụng phụ phổ biến nhất, đặc biệt với phác đồ Yuzpe cũ. Tỷ lệ này thấp hơn đáng kể với LNG và UPA.

Thay đổi kinh nguyệt: Chu kỳ kinh nguyệt tiếp theo có thể đến sớm hơn hoặc muộn hơn vài ngày so với bình thường. Lượng máu kinh cũng có thể nhiều hơn hoặc ít hơn.

Các triệu chứng khác: Một số người dùng báo cáo mệt mỏi, đau đầu, chóng mặt, đau bụng dưới, và căng tức ngực.

Những triệu chứng này thường tự biến mất trong vòng 1 đến 2 ngày . Một điều quan trọng cần lưu ý là về vấn đề nôn mửa sau khi dùng thuốc .

Cần làm gì nếu bị nôn sau khi uống thuốc?

7. Hành động tiếp theo phụ thuộc vào thời điểm xảy ra nôn sau khi uống viên thuốc.

Ảnh trên: Các hành động phụ thuộc vào từng triệu chứng có thể có

Uống lại liều khác, nếu bạn bị nôn trong vòng 2 giờ (đối với LNG) hoặc 3 giờ (đối với UPA) sau khi uống thuốc (NHS, 2022). Điều này là do thuốc có thể chưa được hấp thụ hoàn toàn vào cơ thể.

Nếu bạn bị nôn sau khoảng thời gian này, thuốc có thể đã được hấp thụ và bạn không cần uống liều khác. Nếu bạn không chắc chắn hoặc tiếp tục nôn mửa, việc liên hệ với dược sĩ hoặc bác sĩ là cần thiết để được tư vấn cụ thể.

8. Những trường hợp nào không nên dùng các loại thuốc tránh thai khẩn cấp?

Hầu hết phụ nữ đều có thể sử dụng các loại thuốc tránh thai khẩn cấp một cách an toàn (WHO, 2021). Tuy nhiên, có một số trường hợp chống chỉ định hoặc cần thận trọng đặc biệt.

Các trường hợp chống chỉ định tuyệt đối bao gồm:

Đã xác nhận mang thai: Thuốc không có tác dụng nếu bạn đã mang thai và không được khuyên dùng .

Dị ứng với hoạt chất: Chống chỉ định cho bất kỳ ai có tiền sử dị ứng nghiêm trọng với Levonorgestrel, Ulipristal Acetate hoặc bất kỳ thành phần nào của thuốc.

Các trường hợp cần thận trọng và tư vấn y tế:

Hen suyễn nặng: Phụ nữ bị hen suyễn nặng không được kiểm soát tốt bằng glucocorticoid đường uống không nên sử dụng UPA.

Suy gan nặng: Cần thận trọng ở những bệnh nhân này.

Đang sử dụng các loại thuốc khác: Một số loại thuốc (như thuốc điều trị động kinh, HIV, hoặc thuốc kháng sinh Rifampicin) có thể làm giảm hiệu quả của EC.

Sử dụng EC là một giải pháp tình thế, nhưng không phải là phương pháp bảo vệ toàn diện .

9. Các lưu ý quan trọng khi sử dụng các loại thuốc tránh thai khẩn cấp là gì?

Lưu ý quan trọng nhất khi sử dụng các loại thuốc tránh thai khẩn cấp là chúng không phải là biện pháp tránh thai hàng ngày và không bảo vệ khỏi các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STIs). Việc lạm dụng thuốc có thể dẫn đến rối loạn kinh nguyệt và giảm hiệu quả.

Dưới đây là các lưu ý then chốt:

Không dùng thay thế biện pháp hàng ngày: Các loại thuốc ngừa thai cấp tốc có hiệu quả thấp hơn và liều hormone cao hơn so với các phương pháp thường xuyên (như viên uống hàng ngày, bao cao su, IUD).

Theo dõi chu kỳ kinh: Nếu chu kỳ kinh nguyệt của bạn trễ hơn 7 ngày so với dự kiến sau khi dùng EC, bạn cần thử thai để loại trừ khả năng mang thai.

Không bảo vệ khỏi STIs: Thuốc tránh thai khẩn cấp không bảo vệ khỏi HIV, lậu, giang mai, hoặc các bệnh lây truyền qua đường tình dục khác.

Để đảm bảo an toàn kép, việc sử dụng các phương pháp rào cản là cần thiết. Thay vì phụ thuộc vào các loại thuốc ngừa thai cấp tốc, việc sử dụng bao cao su là một biện pháp chủ động, an toàn để vừa ngừa thai hiệu quả vừa phòng chống STIs. Nếu bạn đang tìm kiếm một địa chỉ đáng tin cậy để lựa chọn các sản phẩm bảo vệ sức khỏe chính hãng, shop người lớn uy tín số 1 Việt Nam tại Quân Tử Nhỏ là một lựa chọn tốt. Với hơn 100.000 khách hàng đã tin dùng, shop cam kết tư vấn tận tâm và giao hàng siêu kín đáo, bảo vệ tuyệt đối sự riêng tư của bạn. Việc này giúp bạn chủ động và an toàn hơn trong kế hoạch hóa gia đình.

10. Câu hỏi thường gặp về thuốc tránh thai khẩn cấp

10.1. Uống thuốc tránh thai khẩn cấp có hại không?

Việc sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp không gây hại nghiêm trọng hoặc lâu dài cho sức khỏe (ACOG, 2022). Tuy nhiên, lạm dụng thuốc (sử dụng nhiều lần trong một chu kỳ) có thể gây rối loạn kinh nguyệt và tăng nguy cơ gặp tác dụng phụ như buồn nôn, mệt mỏi.

10.2. Thuốc tránh thai khẩn cấp có tác dụng trong bao lâu?

Hiệu quả của thuốc phụ thuộc vào loại: thuốc chứa Levonorgestrel (LNG) có hiệu quả tốt nhất trong 72 giờ (3 ngày), trong khi Ulipristal Acetate (UPA) có hiệu quả cao và ổn định trong 120 giờ (5 ngày) (FDA, 2023).

10.3. Uống thuốc tránh thai khẩn cấp 2 lần/tháng có sao không?

Việc uống thuốc 2 lần/tháng không được khuyến nghị vì nó làm tăng đáng kể liều lượng hormone đưa vào cơ thể. Điều này có thể gây rối loạn chu kỳ kinh nguyệt nghiêm trọng (rong kinh, trễ kinh) và tăng các tác dụng phụ. Đây không phải là biện pháp tránh thai thường xuyên.

10.4. Uống thuốc tránh thai khẩn cấp bị ra máu có bình thường không?

Ra một ít máu (ra máu lấm tấm) sau khi uống thuốc là một tác dụng phụ có thể xảy ra và thường không đáng lo ngại (NHS, 2022). Tuy nhiên, nếu ra máu nhiều, kéo dài hoặc kèm theo đau bụng dữ dội, bạn cần đi khám y tế ngay lập tức.

10.5. Thuốc tránh thai khẩn cấp có gây vô sinh không?

Không có bằng chứng khoa học nào cho thấy việc sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp, ngay cả khi lặp lại, gây vô sinh (WHO, 2021). Khả năng sinh sản sẽ trở lại bình thường gần như ngay lập tức sau khi ngừng sử dụng.

10.6. Nên uống thuốc tránh thai khẩn cấp khi nào?

Bạn cần uống thuốc càng sớm càng tốt sau khi quan hệ tình dục không được bảo vệ. Hiệu quả của thuốc, đặc biệt là loại LNG, giảm nhanh theo thời gian. Uống thuốc trong 24 giờ đầu tiên luôn mang lại hiệu quả bảo vệ cao nhất.

10.7. Thuốc tránh thai khẩn cấp loại nào tốt nhất?

Ulipristal Acetate (UPA) được coi là loại thuốc uống hiệu quả hơn Levonorgestrel (LNG), đặc biệt khi dùng gần thời điểm rụng trứng hoặc khi cân nặng (BMI) cao (ACOG, 2022). Tuy nhiên, LNG lại phổ biến và dễ tiếp cận hơn.

10.8. Thuốc tránh thai khẩn cấp có ảnh hưởng đến kinh nguyệt không?

Thuốc tránh thai khẩn cấp rất có thể ảnh hưởng đến chu kỳ kinh nguyệt tiếp theo của bạn. Kinh nguyệt có thể đến sớm hơn, muộn hơn (thường trong vòng 7 ngày) hoặc thay đổi về lượng máu. Chu kỳ sẽ điều hòa trở lại sau đó.

10.9. Mua thuốc tránh thai khẩn cấp ở đâu?

Thuốc chứa Levonorgestrel (LNG) có thể được mua không cần đơn tại hầu hết các nhà thuốc (OTC) ở Việt Nam. Thuốc chứa Ulipristal Acetate (UPA) có thể yêu cầu đơn thuốc của bác sĩ tùy theo quy định.

10.10. Thuốc tránh thai khẩn cấp có tác dụng ngay lập tức không?

Thuốc không có tác dụng “ngay lập tức” mà cần thời gian để can thiệp vào quá trình rụng trứng. Thuốc không bảo vệ bạn khỏi việc mang thai nếu bạn tiếp tục quan hệ tình dục không an toàn sau khi đã uống thuốc trong cùng chu kỳ đó.

11. Kết luận

Ảnh trên: Giữ Gìn Sức Khỏe Tinh Thần.

Các loại thuốc tránh thai khẩn cấp, chủ yếu là viên uống chứa Levonorgestrel và Ulipristal Acetate, là những can thiệp y tế quan trọng và an toàn để ngăn ngừa mang thai ngoài ý muốn sau khi giao hợp không được bảo vệ. Hiệu quả của chúng phụ thuộc rất lớn vào việc sử dụng sớm, đặc biệt là trong vòng 72 giờ đối với LNG và 120 giờ đối với UPA.

Cần nhấn mạnh rằng, các loại thuốc ngừa thai cấp tốc không phải là giải pháp thay thế cho các biện pháp tránh thai thường xuyên. Chúng không bảo vệ khỏi các bệnh lây truyền qua đường tình dục và việc lạm dụng có thể dẫn đến các tác dụng phụ không mong muốn, đặc biệt là rối loạn kinh nguyệt.

Việc hiểu rõ cơ chế hoạt động, hiệu quả và các lưu ý khi sử dụng giúp người dùng đưa ra quyết định sáng suốt. Luôn ưu tiên các phương pháp bảo vệ chủ động, an toàn và tham khảo ý kiến y tế chuyên nghiệp để lựa chọn biện pháp tránh thai lâu dài phù hợp nhất.