Thuốc tránh thai khẩn cấp có tác dụng phụ gì? Phân loại, Cơ chế và Cách xử lý

Thuốc tránh thai khẩn cấp (EC) gây ra các tác dụng phụ do nồng độ hormone (chủ yếu là Progestin) liều cao, được đưa vào cơ thể đột ngột để trì hoãn hoặc ngăn cản rụng trứng (Tổ chức Y tế Thế giới – WHO, 2023). Các tác dụng phụ phổ biến và được báo cáo nhiều nhất là buồn nôn, mệt mỏi, đau đầu và sự thay đổi trong chu kỳ kinh nguyệt tiếp theo (NHS, 2022).

Các tác dụng phụ này được phân loại dựa trên tần suất xuất hiện, từ các phản ứng rất phổ biến (như buồn nôn, chiếm >10% người dùng) đến các tác dụng phụ hiếm gặp (<1%) nhưng nghiêm trọng (như phản ứng dị ứng hoặc dấu hiệu huyết khối) (FDA, 2022). Việc phân loại này giúp người dùng nhận diện và có hướng xử lý phù hợp.

Cơ chế gây ra tác dụng phụ chủ yếu đến từ sự xáo trộn nội tiết tố đột ngột. Liều Progestin cao tác động trực tiếp lên trung tâm gây nôn ở não bộ và làm gián đoạn chu kỳ hormone tự nhiên của cơ thể, dẫn đến việc nội mạc tử cung bong tróc không ổn định (gây ra máu lấm tấm) hoặc trì hoãn ngày rụng trứng (gây trễ kinh) (ACOG, 2023).

Việc xử lý các tác dụng phụ này đa phần có thể thực hiện tại nhà, ví dụ như uống thuốc kèm thức ăn để giảm buồn nôn hoặc sử dụng thuốc giảm đau thông thường (Mayo Clinic, 2023). Bài viết này sẽ phân tích chi tiết từng loại tác dụng phụ, cơ chế gây ra và hướng dẫn cách xử lý an toàn, hiệu quả.

1. Thuốc tránh thai khẩn cấp là gì và hoạt động như thế nào?

Ảnh trên: Thuốc tránh thai khẩn cấp

Trước khi đi sâu vào tác dụng phụ, việc hiểu rõ bản chất của thuốc là rất quan trọng.

Định nghĩa Thuốc tránh thai khẩn cấp (EC)

Thuốc tránh thai khẩn cấp (Emergency Contraception – EC) là phương pháp ngừa thai được sử dụng sau khi quan hệ tình dục không được bảo vệ, hoặc khi biện pháp tránh thai chính thất bại (ví dụ: rách bao cao su). Đây là một giải pháp can thiệp để ngăn ngừa mang thai ngoài ý muốn.

Cơ chế hoạt động chính

Thuốc tránh thai khẩn cấp hoạt động chủ yếu bằng cách ngăn cản hoặc trì hoãn sự rụng trứng (Tổ chức Y tế Thế giới – WHO, 2023). Nếu trứng chưa được giải phóng, thuốc sẽ ngăn chặn điều đó.

– Làm đặc chất nhầy cổ tử cung: Một số loại thuốc (chứa progestin) làm tăng độ đặc của chất nhầy, khiến tinh trùng khó di chuyển để gặp trứng (Mayo Clinic, 2023).

– Ảnh hưởng nội mạc tử cung: Thuốc có thể làm thay đổi lớp lót nội mạc tử cung, khiến trứng đã thụ tinh (nếu có) khó làm tổ hơn. Tuy nhiên, cơ chế chính vẫn là ngăn rụng trứng (ACOG, 2023).

Các loại thuốc tránh thai khẩn cấp phổ biến

Trên thị trường có hai loại hoạt chất chính:

Ảnh trên: Thuốc chứa Levonorgestrel

1. Thuốc chứa Levonorgestrel: Đây là loại phổ biến nhất, là một progestin tổng hợp. Thuốc thường có dạng 1 viên (liều 1.5mg) hoặc 2 viên (mỗi viên 0.75mg). Thuốc đạt hiệu quả tốt nhất khi dùng trong vòng 72 giờ (3 ngày) sau khi quan hệ (NHS, 2022).

2. Thuốc chứa Ulipristal Acetate: Đây là một chất điều biến thụ thể progesterone chọn lọc. Thuốc này có hiệu quả cao hơn và có thể sử dụng trong vòng 120 giờ (5 ngày) sau khi quan hệ (ACOG, 2023).

2. Các tác dụng phụ của thuốc tránh thai khẩn cấp được phân loại như thế nào?

Các tác dụng phụ được phân loại dựa trên tần suất gặp phải, theo dữ liệu từ các thử nghiệm lâm sàng và báo cáo y tế của các tổ chức uy tín.

Các tác dụng phụ rất phổ biến (Rất thường gặp, >10% người dùng)

Đây là những phản ứng cơ thể thông thường nhất khi tiếp nhận một lượng lớn hormone đột ngột.

– Buồn nôn: Đây là tác dụng phụ được báo cáo nhiều nhất. Theo nghiên cứu, khoảng 12% đến 22% phụ nữ sử dụng thuốc chứa Levonorgestrel gặp phải tình trạng buồn nôn (FDA, 2022).

– Thay đổi chu kỳ kinh nguyệt: Đây là tác dụng phụ gần như chắc chắn xảy ra. Chu kỳ tiếp theo có thể đến sớm hơn hoặc muộn hơn 7 ngày so với dự kiến. Lượng máu kinh và thời gian hành kinh cũng có thể thay đổi (ACOG, 2023).

– Mệt mỏi: Cảm giác kiệt sức hoặc mệt mỏi bất thường là rất phổ biến, thường xuất hiện trong 1-2 ngày đầu sau khi dùng thuốc.

– Đau đầu: Sự thay đổi hormone đột ngột có thể gây ra các cơn đau đầu từ nhẹ đến trung bình.

Ảnh trên: Đau đầu

Các tác dụng phụ phổ biến (Thường gặp, 1% – 10% người dùng)

Những tác dụng này ít gặp hơn nhưng vẫn nằm trong phạm vi phản ứng bình thường của cơ thể.

– Chóng mặt: Cảm giác choáng váng, mất thăng bằng nhẹ có thể xảy ra.

– Đau bụng dưới: Cơn đau âm ỉ hoặc co thắt nhẹ ở vùng bụng dưới, tương tự như đau bụng kinh.

– Căng tức ngực: Ngực có thể cảm thấy căng, mềm và nhạy cảm hơn khi chạm vào, tương tự như các triệu chứng tiền kinh nguyệt (PMS).

– Ra máu âm đạo bất thường: Một số phụ nữ gặp tình trạng ra máu lấm tấm (spotting) giữa chu kỳ sau khi dùng thuốc. Tình trạng này thường không phải là kinh nguyệt và sẽ tự hết (NHS, 2022).

Các tác dụng phụ hiếm gặp (Ít gặp, <1% người dùng)

Đây là những tác dụng phụ nghiêm trọng, đòi hỏi phải theo dõi y tế ngay lập tức.

– Phản ứng dị ứng: Các triệu chứng bao gồm phát ban, mề đay, ngứa, sưng mặt hoặc khó thở.

– Đau bụng dưới nghiêm trọng và kéo dài: Nếu cơn đau bụng dữ dội và không thuyên giảm sau vài ngày, đây có thể là dấu hiệu cảnh báo của thai ngoài tử cung (mặc dù hiếm gặp) và cần đi khám ngay (Mayo Clinic, 2023).

Ảnh trên: Đau bụng dưới nghiêm trọng

– Triệu chứng huyết khối: Đau chân dữ dội, đau ngực, khó thở hoặc nhìn mờ đột ngột là các dấu hiệu cực kỳ hiếm nhưng nghiêm trọng, liên quan đến cục máu đông (FDA, 2022).

3. Tại sao thuốc tránh thai khẩn cấp gây ra tác dụng phụ?

Cơ chế gây ra tác dụng phụ của thuốc tránh thai khẩn cấp chủ yếu bắt nguồn từ thành phần hoạt chất hormone liều cao trong thuốc.

Tác động của nồng độ Progestin (Levonorgestrel) cao

Levonorgestrel là một loại progestin tổng hợp. Khi đưa một liều 1.5mg (cao hơn nhiều so với liều hàng ngày) vào cơ thể, nó tác động mạnh lên hệ thống nội tiết.

– Gây buồn nôn: Progestin liều cao tác động lên trung tâm gây nôn ở não bộ, tương tự như triệu chứng ốm nghén trong thời kỳ đầu mang thai (FDA, 2022).

– Rối loạn chu kỳ: Liều hormone cao làm gián đoạn chu kỳ hormone tự nhiên của cơ thể (Estrogen và Progesterone), gây ảnh hưởng trực tiếp đến thời điểm rụng trứng và bong tróc nội mạc tử cung, dẫn đến trễ kinh hoặc ra máu bất thường (ACOG, 2023).

Tác động của chất điều biến thụ thể Progesterone (Ulipristal Acetate)

Ulipristal Acetate hoạt động bằng cách gắn vào các thụ thể progesterone, ngăn chặn progesterone tự nhiên hoạt động. Cơ chế này hiệu quả trong việc trì hoãn rụng trứng ngay cả khi chu kỳ đã cận kề ngày rụng trứng. Chính sự can thiệp mạnh mẽ này vào thụ thể hormone gây ra các tác dụng phụ tương tự Levonorgestrel như đau đầu và buồn nôn (EMA – Cơ quan Quản lý Dược phẩm Châu Âu, 2021).

4. Tác dụng phụ của thuốc tránh thai khẩn cấp kéo dài bao lâu?

Thời gian kéo dài của các ảnh hưởng này tùy thuộc vào loại triệu chứng.

Tác dụng phụ về thể chất (Buồn nôn, mệt mỏi)

Ảnh trên: Buồn nôn

Hầu hết các tác dụng phụ phổ biến của thuốc tránh thai khẩn cấp, như buồn nôn, đau đầu hoặc mệt mỏi, thường giảm dần và biến mất hoàn toàn trong vòng 1 đến 2 ngày sau khi uống thuốc (Theo Dịch vụ Y tế Quốc gia Anh – NHS, 2022). Cơ thể cần thời gian ngắn này để chuyển hóa và đào thải lượng hormone liều cao.

Tác dụng phụ liên quan đến kinh nguyệt

Sự thay đổi về chu kỳ kinh nguyệt có thể kéo dài hơn, thường chu kỳ tiếp theo sẽ đến sớm hơn hoặc muộn hơn 7 ngày so với dự kiến (Theo Đại học Sản phụ khoa Hoa Kỳ – ACOG, 2023). Nếu kinh nguyệt bị trễ quá 1 tuần so với ngày dự kiến (sau khi đã cộng/trừ 7 ngày dao động), người dùng nên thử thai để loại trừ khả năng mang thai. Chu kỳ thường sẽ ổn định trở lại sau 1-2 tháng.

5. Làm thế nào để xử lý và giảm thiểu tác dụng phụ khi uống thuốc EC?

Hầu hết các phản ứng phụ của thuốc tránh thai khẩn cấp đều có thể quản lý tại nhà và không cần can thiệp y tế đặc biệt.

Xử lý tình trạng buồn nôn và nôn

Để giảm cảm giác buồn nôn, người dùng nên uống thuốc cùng với bữa ăn nhẹ hoặc uống ngay trước khi đi ngủ (Theo NHS, 2022). Sử dụng thuốc chống say tàu xe (chứa Dimenhydrinate) khoảng 30 phút trước khi uống EC cũng có thể giúp giảm triệu chứng buồn nôn (Mayo Clinic, 2023).

Phải làm gì nếu bị nôn ngay sau khi uống thuốc?

Cần liên hệ ngay với bác sĩ hoặc dược sĩ, nếu bị nôn trong vòng 2 giờ sau khi uống viên thuốc chứa Levonorgestrel, hoặc trong vòng 3 giờ sau khi uống viên chứa Ulipristal Acetate (Theo ACOG, 2023). Khả năng cao là thuốc chưa được hấp thụ và người dùng sẽ được tư vấn uống một liều lặp lại.

Quản lý các cơn đau (đau đầu, đau bụng, căng ngực)

Ảnh trên: Paracetamol

Các loại thuốc giảm đau thông thường không kê đơn như Paracetamol (Acetaminophen) hoặc Ibuprofen có thể được sử dụng để kiểm soát các cơn đau đầu hoặc đau bụng dưới (Theo NHS, 2022). Chườm ấm ở bụng hoặc ngực cũng giúp giảm cảm giác khó chịu.

Theo dõi sự thay đổi của chu kỳ kinh nguyệt

Nên ghi lại ngày đầu tiên của kỳ kinh tiếp theo sau khi dùng thuốc EC để theo dõi sự ổn định của chu kỳ (Theo ACOG, 2023). Điều quan trọng là phải nhận thức rằng thuốc EC chỉ có tác dụng cho một lần quan hệ, nó không bảo vệ cho các lần quan hệ sau đó trong cùng chu kỳ.

6. Lạm dụng thuốc tránh thai khẩn cấp: Nguy cơ và Tác động dài hạn

Thuốc tránh thai khẩn cấp được thiết kế để sử dụng “khẩn cấp”, không phải là một phương pháp ngừa thai thường xuyên.

Uống thuốc tránh thai khẩn cấp thường xuyên (ví dụ: 2 lần/tháng) gây ra vấn đề gì?

Việc sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp thường xuyên (nhiều hơn 1 lần trong một chu kỳ) có thể gây rối loạn nội tiết tố nghiêm trọng, dẫn đến chu kỳ kinh nguyệt không thể dự đoán được (Theo WHO, 2023). Ngoài ra, hiệu quả của EC (khoảng 52% – 94%) thấp hơn đáng kể so với các biện pháp tránh thai chủ động (như thuốc hàng ngày >99%), làm tăng nguy cơ mang thai ngoài ý muốn nếu dùng thường xuyên (CDC, 2023).

Ảnh trên: Rối loạn kinh nguyệt

Uống thuốc tránh thai khẩn cấp có gây vô sinh không?

Hiện không có bằng chứng khoa học nào cho thấy việc sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp, ngay cả khi sử dụng lặp lại, gây ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng sinh sản hoặc gây vô sinh trong tương lai (Theo Tổ chức Y tế Thế giới – WHO, 2023). Tác động của thuốc lên hệ nội tiết chỉ là tạm thời và cơ thể sẽ phục hồi chu kỳ rụng trứng bình thường sau đó. Tuy nhiên, WHO không khuyến nghị sử dụng EC như một phương pháp ngừa thai chính.

7. Các phương pháp tránh thai chủ động: Giải pháp an toàn và hiệu quả hơn

Do các tác dụng phụ và hiệu quả không tối ưu, thuốc tránh thai khẩn cấp không nên là lựa chọn hàng đầu.

Tại sao nên sử dụng các biện pháp tránh thai chủ động?

Các biện pháp chủ động (sử dụng trước hoặc trong khi quan hệ) mang lại hiệu quả bảo vệ cao hơn nhiều (>99% nếu dùng đúng) và ít gây xáo trộn nội tiết đột ngột. Chúng cho phép kiểm soát tốt hơn sức khỏe sinh sản và giảm sự lo lắng về việc mang thai ngoài ý muốn (ACOG, 2023).

Giới thiệu các phương pháp thay thế hiệu quả cao

– Vòng tránh thai (IUD): Có hai loại (vòng chứa đồng hoặc vòng nội tiết), hiệu quả bảo vệ rất cao (trên 99%) và có tác dụng kéo dài từ 5 đến 10 năm.

– Que cấy tránh thai: Một que nhỏ được cấy dưới da tay, giải phóng hormone đều đặn, hiệu quả >99% trong 3 năm.

– Thuốc tránh thai hàng ngày: Viên uống nội tiết (kết hợp hoặc chỉ chứa progestin) cần được uống đều đặn mỗi ngày, hiệu quả >99% nếu tuân thủ đúng.

Vai trò của các biện pháp rào cản (Bao cao su)

Ảnh trên: Bao cao su mỏng bcs sagami 0.01

Các biện pháp như bao cao su không chỉ có tác dụng ngừa thai hiệu quả (98% nếu dùng đúng) mà còn là phương pháp duy nhất giúp ngăn ngừa các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STIs), bao gồm cả HIV (Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ – CDC, 2023). Việc sử dụng bao cao su đúng cách mang lại hiệu quả bảo vệ kép mà không gây tác dụng phụ toàn thân liên quan đến hormone.

Việc lựa chọn một biện pháp an toàn không chỉ bảo vệ sức khỏe mà còn thể hiện sự quan tâm đến bản thân và đối tác. Nếu bạn đang tìm kiếm các sản phẩm bao cao su chất lượng, chính hãng, mua bao cao su ở đâu uy tín thì Quân Tử Nhỏ là một địa chỉ đáng tin cậy. Với cam kết tư vấn tận tâm và dịch vụ giao hàng siêu kín đáo, Quân Tử Nhỏ luôn đồng hành để bảo vệ tuyệt đối sự riêng tư và sức khỏe của bạn.

Ảnh trên: Bao cao su sagami 0.02 mm hộp 12 cái

8. Giải đáp các câu hỏi thường gặp về tác dụng phụ của EC

1. Thuốc tránh thai khẩn cấp có tác dụng phụ gì?

Thuốc tránh thai khẩn cấp gây ra các tác dụng phụ phổ biến (như buồn nôn, mệt mỏi, trễ kinh) và một số tác dụng phụ hiếm gặp (như dị ứng, đau bụng dữ dội) (Theo ACOG, 2023).

2. Uống thuốc tránh thai khẩn cấp 2 lần trong 1 tháng có sao không?

Uống EC 2 lần/tháng không được khuyến nghị vì làm tăng nguy cơ rối loạn kinh nguyệt nghiêm trọng, ra máu bất thường và giảm hiệu quả ngừa thai so với biện pháp khác (WHO, 2023).

3. Uống thuốc tránh thai khẩn cấp bị ra máu (nâu/đen) có bình thường không?

Tình trạng ra máu lấm tấm (spotting) màu nâu hoặc đen sau khi dùng EC là khá phổ biến, đây là do sự bong tróc nhẹ của nội mạc tử cung do thay đổi hormone (NHS, 2022). Nó thường tự hết sau vài ngày.

4. Uống thuốc EC có làm chậm kinh/trễ kinh không?

Việc chu kỳ kinh tiếp theo bị trễ là một trong những tác dụng phụ phổ biến nhất, chu kỳ có thể đến muộn hơn 7 ngày so với dự kiến (ACOG, 2023). Nếu trễ hơn 1 tuần, bạn nên thử thai.

5. Thuốc tránh thai khẩn cấp loại nào ít tác dụng phụ nhất?

Ảnh trên: Ulipristal Acetate

Các nghiên cứu cho thấy thuốc chứa Ulipristal Acetate có xu hướng gây buồn nôn ít hơn so với thuốc chứa Levonorgestrel (EMA, 2021). Tuy nhiên, mức độ tác dụng phụ phụ thuộc nhiều vào cơ địa mỗi người.

6. Uống thuốc tránh thai khẩn cấp có ảnh hưởng đến thai nhi nếu đã có thai không?

Các bằng chứng y khoa hiện tại cho thấy thuốc EC (cả Levonorgestrel và Ulipristal) không gây hại cho thai nhi hoặc làm tăng nguy cơ dị tật nếu người phụ nữ vô tình uống thuốc khi đã mang thai (ACOG, 2023).

7. Tác dụng phụ của thuốc tránh thai khẩn cấp loại 1 viên và 2 viên khác gì nhau?

Thuốc 1 viên (1.5mg Levonorgestrel) và 2 viên (mỗi viên 0.75mg) có cùng tổng liều lượng và hoạt chất, do đó tác dụng phụ là tương đương nhau (FDA, 2022). Loại 1 viên giúp tăng tính tuân thủ và tiện lợi hơn.

8. Uống thuốc tránh thai khẩn cấp bị nổi mụn không?

Sự thay đổi hormone đột ngột do Progestin liều cao có thể kích thích tuyến bã nhờn, gây ra tình trạng nổi mụn tạm thời ở một số người (Hội Da liễu Hoa Kỳ – AAD, 2022). Tình trạng này thường cải thiện sau khi chu kỳ ổn định trở lại.

9. Phải làm gì nếu bị nôn sau khi uống thuốc EC?

Cần liên hệ dược sĩ để được tư vấn uống liều lặp lại, nếu bị nôn trong vòng 2 giờ (với Levonorgestrel) hoặc 3 giờ (với Ulipristal Acetate) sau khi uống (ACOG, 2023).

10. Có cần đi khám bác sĩ sau khi uống thuốc EC không?

Ảnh trên: Thăm khám bác sĩ nếu gặp tình trạng nào bất thường

Không cần, trừ khi bạn bị đau bụng dưới dữ dội, bị trễ kinh quá 1 tuần (sau khi đã trừ hao 7 ngày dao động), hoặc bị nôn trong vòng 2-3 giờ sau khi uống thuốc (Mayo Clinic, 2023).

9. Kết luận

Việc sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp là một biện pháp can thiệp y tế an toàn và cần thiết trong các tình huống không mong muốn. Trả lời cho câu hỏi “thuốc tránh thai khẩn cấp có tác dụng phụ gì”, các tác dụng phụ như buồn nôn, mệt mỏi hay rối loạn chu kỳ kinh nguyệt là phổ biến, ngắn hạn và nằm trong tầm kiểm soát. Hầu hết các phản ứng này sẽ tự thuyên giảm sau 1-2 ngày mà không cần can thiệp y tế đặc biệt.

Thông điệp quan trọng nhất là thuốc tránh thai khẩn cấp không phải là phương pháp bảo vệ thường xuyên. Lạm dụng thuốc không chỉ gây xáo trộn nội tiết không cần thiết mà còn đặt người dùng vào nguy cơ mang thai cao hơn so với các biện pháp chủ động.

Để bảo vệ sức khỏe sinh sản một cách tốt nhất, hãy ưu tiên lựa chọn các phương pháp tránh thai hiện đại, hiệu quả cao (như IUD, que cấy, thuốc uống hàng ngày) và sử dụng bao cao su để ngăn ngừa đồng thời các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STIs).