Thuốc Tránh Thai Chỉ Chứa Progestin: Thông tin, Cơ chế hoạt động, Hiệu quả, Tác dụng phụ và Cách sử dụng

Thuốc tránh thai chỉ chứa progestin (còn gọi là minipill hoặc POPs) là một phương pháp tránh thai nội tiết tố hằng ngày. Chúng chỉ chứa một loại hormone là progestin, không chứa estrogen, và được coi là lựa chọn thay thế cho các phụ nữ không thể sử dụng estrogen (theo Hiệp hội Sản phụ khoa Hoa Kỳ – ACOG, 2023).

Cơ chế hoạt động chính của thuốc tránh thai chỉ chứa progestin là làm đặc chất nhầy cổ tử cung, tạo ra rào cản ngăn tinh trùng gặp trứng. Tùy thuộc vào loại progestin, một số loại thuốc còn có khả năng ức chế sự rụng trứng ở một mức độ nhất định, cung cấp hiệu quả tránh thai đa tầng.

Đặc tính không chứa estrogen khiến thuốc tránh thai chỉ chứa progestin trở thành lựa chọn an toàn cho các đối tượng nhạy cảm. Các đối tượng này bao gồm phụ nữ đang cho con bú, người trên 35 tuổi hút thuốc, hoặc người có tiền sử bệnh lý tim mạch và huyết khối (theo Tổ chức Y tế Thế giới – WHO, 2023).

1. Thuốc tránh thai chỉ chứa progestin là gì?

Ảnh trên: Thuốc Tránh Thai Chỉ Chứa Progestin

Thuốc tránh thai chỉ chứa progestin là viên uống hằng ngày chứa một liều lượng thấp hormone progestin (phiên bản tổng hợp của progesterone) để ngăn ngừa mang thai. Thuật ngữ này (còn gọi là minipill hoặc POPs) phân biệt chúng với thuốc tránh thai kết hợp (chứa cả estrogen và progestin). Chúng hoạt động bằng cách thay đổi môi trường của cổ tử cung và nội mạc tử cung. Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC), POPs là một lựa chọn nội tiết tố hiệu quả cho nhiều đối tượng.

Các loại progestin phổ biến trong POPs bao gồm Norethindrone (0.35 mg), Norgestrel (0.075 mg), hoặc loại mới hơn là Drospirenone (4 mg). Không giống như vỉ thuốc kết hợp, tất cả các viên trong vỉ POPs đều chứa hormone và không có tuần nghỉ (placebo).

Việc hiểu rõ cách thức hoạt động của các hormone này là rất quan trọng để đảm bảo hiệu quả. Tiếp theo, chúng ta sẽ phân tích cơ chế hoạt động chi tiết của thuốc.

Cơ chế hoạt động của thuốc tránh thai chỉ chứa progestin như thế nào?

Thuốc tránh thai chỉ chứa progestin hoạt động chủ yếu bằng 2 cơ chế: làm đặc chất nhầy cổ tử cung và làm mỏng niêm mạc tử cung. Một số loại còn ức chế sự rụng trứng. Cơ chế này được xác nhận bởi Hiệp hội Sản phụ khoa Hoa Kỳ (ACOG).

2. Cơ chế làm đặc chất nhầy cổ tử cung?

Ảnh trên: Cơ chế hoạt động chính

Progestin kích thích cổ tử cung tiết ra chất nhầy dày và đặc hơn, tạo thành một “nút” ngăn cản tinh trùng di chuyển qua cổ tử cung để gặp trứng. Đây là cơ chế chính và nhất quán nhất của tất cả các loại POPs. Tác dụng này bắt đầu nhanh chóng sau khi uống thuốc nhưng cũng giảm nhanh, đó là lý do vì sao việc uống thuốc đúng giờ là cực kỳ quan trọng.

Cơ chế ức chế rụng trứng?

Một số POPs thế hệ mới (chứa drospirenone) ức chế rụng trứng hiệu quả tương tự thuốc kết hợp, trong khi các loại cũ hơn (chứa norethindrone) chỉ ức chế rụng trứng ở khoảng 40-60% chu kỳ.

POPs truyền thống (Norethindrone 0.35 mg): Không ức chế rụng trứng một cách nhất quán. Hiệu quả tránh thai chủ yếu dựa vào chất nhầy cổ tử cung.

POPs mới (Drospirenone 4 mg): Loại này (ví dụ, tên thương hiệu Slynd) được FDA phê duyệt với cơ chế chính là ức chế rụng trứng, cung cấp hiệu quả cao hơn và cửa sổ quên thuốc dài hơn (24 giờ).

Cơ chế làm mỏng niêm mạc tử cung?

Progestin ngăn cản sự phát triển của nội mạc tử cung (lớp lót bên trong tử cung), khiến nó trở nên mỏng và không thuận lợi cho việc làm tổ của trứng đã thụ tinh. Điều này tạo thêm một lớp bảo vệ, ngay cả khi quá trình thụ tinh vô tình xảy ra.

Các cơ chế này kết hợp lại quyết định hiệu quả tránh thai tổng thể của thuốc.

3. Hiệu quả của thuốc tránh thai chỉ chứa progestin là bao nhiêu?

Ảnh trên: Hiệu quả của thuốc

Hiệu quả của thuốc tránh thai chỉ chứa progestin đạt trên 99% nếu sử dụng hoàn hảo, nhưng trong thực tế (sử dụng thông thường), hiệu quả giảm xuống còn khoảng 91% (theo CDC, 2023).

“Sử dụng hoàn hảo” (perfect use) có nghĩa là uống thuốc vào cùng một thời điểm mỗi ngày mà không bỏ lỡ. “Sử dụng thông thường” (typical use) chiếm tỷ lệ 9% thất bại, tương đương 9 trong 100 phụ nữ có thể mang thai trong năm đầu tiên sử dụng. Tỷ lệ thất bại này chủ yếu do quên thuốc hoặc uống sai giờ.

Tại sao uống thuốc đúng giờ lại quan trọng?

POPs truyền thống (chứa norethindrone) có cửa sổ thời gian rất hẹp, chỉ 3 giờ. Uống trễ quá 3 giờ làm giảm đáng kể tác dụng làm đặc chất nhầy cổ tử cung.

Ví dụ, nếu bạn thường uống thuốc lúc 8 giờ sáng, bạn phải uống thuốc trước 11 giờ sáng. Nếu uống sau 11 giờ sáng, bạn được coi là đã quên thuốc. Bạn cần sử dụng biện pháp tránh thai dự phòng (như bao cao su) trong 48 giờ tiếp theo, nếu uống trễ quá 3 giờ (theo hướng dẫn của Dịch vụ Y tế Quốc gia Anh – NHS, 2022).

So sánh hiệu quả với thuốc tránh thai kết hợp?

Khi sử dụng hoàn hảo, hiệu quả của POPs (99%) tương đương với thuốc tránh thai kết hợp (99%). Tuy nhiên, trong sử dụng thông thường, POPs (91%) kém hiệu quả hơn thuốc kết hợp (93%) (theo ACOG, 2022).

Nguyên nhân là thuốc kết hợp có cửa sổ quên thuốc dài hơn (thường là 12-24 giờ) do cơ chế chính là ức chế rụng trứng, trong khi POPs truyền thống phụ thuộc vào chất nhầy (có thời gian tác dụng ngắn). Các POPs mới (chứa drospirenone) có cửa sổ quên thuốc 24 giờ, tương tự thuốc kết hợp, do đó hiệu quả “sử dụng thông thường” cũng cao hơn.

Mặc dù hiệu quả có thể thấp hơn một chút trong sử dụng thông thường, POPs có nhiều ưu điểm vượt trội cho các nhóm đối tượng cụ thể.

4. Ưu điểm và Nhược điểm của thuốc tránh thai chỉ chứa progestin?

Ảnh trên: Ưu và nhược điểm chính

Ưu điểm chính của POPs là an toàn cho người không thể dùng estrogen và phụ nữ cho con bú. Nhược điểm là yêu cầu tuân thủ thời gian uống nghiêm ngặt và khả năng gây rối loạn kinh nguyệt.

Các ưu điểm chính

Dưới đây là các lợi ích chính của việc sử dụng POPs (theo WHO, 2023):

An toàn cho phụ nữ cho con bú: Progestin không ảnh hưởng đến chất lượng hoặc số lượng sữa mẹ (theo ACOG, 2022).

Lựa chọn cho người chống chỉ định estrogen: An toàn cho người có tiền sử huyết khối tĩnh mạch sâu, thuyên tắc phổi, cao huyết áp, đau nửa đầu (migraine có aura), hoặc người trên 35 tuổi hút thuốc.

Giảm đau bụng kinh: Progestin có thể làm giảm các triệu chứng liên quan đến kinh nguyệt như đau bụng hoặc các triệu chứng của lạc nội mạc tử cung.

Sử dụng ngay sau sinh: Có thể bắt đầu sử dụng ngay sau khi sinh con, ngay cả khi đang cho con bú.

Các nhược điểm chính

Bên cạnh ưu điểm, POPs có các nhược điểm sau:

Yêu cầu tuân thủ nghiêm ngặt: Cần uống vào cùng một thời điểm mỗi ngày (cửa sổ 3 giờ đối với loại truyền thống) để duy trì hiệu quả.

Gây rối loạn kinh nguyệt: Đây là tác dụng phụ phổ biến nhất. Người dùng có thể bị rong kinh, ra máu lấm tấm (spotting), hoặc mất kinh (amenorrhea).

Không bảo vệ chống lại STIs: Thuốc không ngăn ngừa các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STIs) như HIV, lậu, giang mai, hoặc Chlamydia.

Việc không bảo vệ chống lại STIs là một nhược điểm lớn. Do đó, các chuyên gia y tế thường khuyến cáo kết hợp POPs với các phương pháp rào cản, đặc biệt là bao cao su, để bảo vệ sức khỏe toàn diện. Bao cao su cung cấp khả năng bảo vệ kép: vừa tránh thai vừa ngăn ngừa STIs hiệu quả. Nếu bạn đang tìm kiếm các sản phẩm hỗ trợ chính hãng như bao cao su từ các thương hiệu hàng đầu, một địa chỉ uy tín số 1 Việt Nam bạn có thể tham khảo là Quân Tử Nhỏ. Với hơn 100.000 khách hàng đã tin tưởng, Quân Tử Nhỏ cam kết tư vấn tận tâm và giao hàng siêu kín đáo, bảo vệ tuyệt đối sự riêng tư của bạn.

Quay trở lại với các đặc tính y khoa, tác dụng phụ là yếu tố quan trọng cần cân nhắc trước khi sử dụng.

5. Tác dụng phụ của thuốc tránh thai chỉ chứa progestin là gì?

Ảnh trên: Tác dụng phụ thường gặp

Tác dụng phụ phổ biến nhất của thuốc tránh thai chỉ chứa progestin là thay đổi chu kỳ kinh nguyệt, bao gồm chảy máu không đều (rong kinh) hoặc mất kinh. Theo một nghiên cứu của The Cochrane Database (2021), có tới 30-40% người dùng báo cáo về tình trạng chảy máu lấm tấm trong 3 tháng đầu sử dụng. Tình trạng này thường cải thiện sau 6 tháng.

Các tác dụng phụ thường gặp khác?

Các tác dụng phụ khác ít phổ biến hơn có thể bao gồm:

Đau đầu

Buồn nôn

Đau ngực (căng tức vú)

Thay đổi tâm trạng hoặc trầm cảm (mặc dù hiếm gặp)

Mụn trứng cá (có thể nặng hơn hoặc nhẹ đi tùy loại progestin)

U nang buồng trứng (thường là lành tính, không cần điều trị và tự biến mất)

Thuốc tránh thai progestin có gây tăng cân không?

Các nghiên cứu quy mô lớn không tìm thấy bằng chứng thuyết phục về việc thuốc tránh thai chỉ chứa progestin gây tăng cân đáng kể. Một phân tích tổng hợp năm 2020 trên Tạp chí Y học Anh (BMJ) cho thấy không có sự khác biệt rõ rệt về cân nặng trung bình giữa người dùng POPs và người không dùng. Tuy nhiên, một số cá nhân có thể trải qua thay đổi nhỏ về cân nặng (tăng hoặc giảm) do giữ nước hoặc thay đổi nội tiết tố.

Những tác dụng phụ này cần được thảo luận kỹ với bác sĩ, đặc biệt là khi bạn bắt đầu sử dụng.

6. Hướng dẫn sử dụng thuốc tránh thai chỉ chứa progestin đúng cách?

Ảnh trên: Hướng dẫn sử dụng

Để sử dụng thuốc tránh thai chỉ chứa progestin, bạn cần uống 1 viên mỗi ngày vào cùng một thời điểm, không có tuần nghỉ thuốc (placebo). Khi hết một vỉ 28 viên, bạn bắt đầu vỉ mới ngay vào ngày hôm sau.

Bắt đầu vỉ thuốc đầu tiên như thế nào?

Bạn có thể bắt đầu uống viên đầu tiên vào bất kỳ ngày nào trong chu kỳ kinh nguyệt (theo CDC, 2022).

Uống trong 5 ngày đầu của chu kỳ (5 ngày đầu có kinh): Thuốc có tác dụng ngay lập tức, không cần biện pháp dự phòng (theo NHS, 2023).

Uống vào ngày khác (Quick Start): Thuốc cần 48 giờ để phát huy tác dụng làm đặc chất nhầy. Bạn phải sử dụng biện pháp tránh thai bổ sung (như bao cao su) trong 2 ngày đầu tiên (48 giờ).

Xử lý khi quên uống thuốc?

Việc xử lý quên thuốc phụ thuộc vào loại POPs và thời gian bạn quên. Đối với POPs truyền thống (cửa sổ 3 giờ), nếu trễ hơn 3 giờ, hãy uống viên đã quên ngay lập tức.

Các bước xử lý (áp dụng cho loại 3 giờ):

Uống viên đã quên ngay khi nhớ ra (ngay cả khi phải uống 2 viên trong 1 ngày).

Tiếp tục uống các viên còn lại như bình thường vào giờ cố định hằng ngày.

Sử dụng biện pháp tránh thai dự phòng (như bao cao su) trong 48 giờ tiếp theo (theo NHS, 2023).

Đối với POPs chứa drospirenone (cửa sổ 24 giờ), bạn chỉ cần dùng biện pháp dự phòng, nếu quên thuốc quá 24 giờ.

Cần làm gì nếu bị nôn mửa hoặc tiêu chảy?

Nếu bạn nôn trong vòng 2 giờ sau khi uống thuốc, viên thuốc có thể chưa được hấp thụ. Hãy uống một viên khác ngay lập tức từ vỉ dự phòng (nếu có) hoặc vỉ tiếp theo.

Nếu tình trạng nôn mửa hoặc tiêu chảy nặng kéo dài hơn 24 giờ, hiệu quả của thuốc bị giảm. Hãy coi như bạn đã quên thuốc và sử dụng biện pháp dự phòng (bao cao su) trong suốt thời gian bị bệnh và trong 48 giờ sau khi triệu chứng chấm dứt.

Việc sử dụng đúng cách rất quan trọng, nhưng không phải ai cũng phù hợp với phương pháp này.

7. Ai không nên sử dụng thuốc tránh thai chỉ chứa progestin?

Ảnh trên: Ai không nên sử dụng

Phụ nữ có tiền sử ung thư vú, bệnh gan nặng đang hoạt động, hoặc chảy máu âm đạo bất thường chưa rõ nguyên nhân không nên sử dụng POPs (theo WHO, 2023).

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cung cấp hướng dẫn chi tiết về các chống chỉ định y khoa (MEC). Các trường hợp chống chỉ định bao gồm:

Ung thư vú: Tiền sử cá nhân (hiện tại hoặc quá khứ) về ung thư vú, vì bệnh này nhạy cảm với hormone.

Bệnh gan nặng: Xơ gan mất bù hoặc u gan (lành tính hoặc ác tính).

Chảy máu âm đạo bất thường: Chưa chẩn đoán được nguyên nhân.

Một số loại thuốc: Người đang điều trị lao (dùng rifampicin) hoặc động kinh (dùng carbamazepine, phenytoin, phenobarbital), hoặc thảo dược St. John’s Wort, vì các thuốc này làm giảm hiệu quả của POPs.

Lupus ban đỏ hệ thống: Có kháng thể kháng phospholipid (hoặc không rõ tình trạng).

Nếu bạn thuộc nhóm này, các phương pháp khác (như vòng tránh thai chứa đồng) cần được xem xét. Tuy nhiên, nếu bạn đang cho con bú, đây lại là một lựa chọn hàng đầu.

8. Thuốc tránh thai chỉ chứa progestin và việc cho con bú?

Thuốc tránh thai chỉ chứa progestin được coi là phương pháp nội tiết tố an toàn hàng đầu cho phụ nữ đang cho con bú.

Không giống như estrogen (trong thuốc kết hợp) có thể làm giảm sản lượng sữa, progestin không ảnh hưởng đến việc sản xuất hoặc chất lượng sữa mẹ. Theo ACOG (2022), phụ nữ cho con bú (toàn phần hoặc một phần) có thể bắt đầu sử dụng POPs ngay sau khi sinh. Một số bác sĩ khuyên nên đợi 3-6 tuần sau sinh để nguồn sữa ổn định hoàn toàn, mặc dù các bằng chứng cho thấy việc bắt đầu sớm là an toàn.

Nhiều người cũng thắc mắc về ảnh hưởng của thuốc lên da.

9. Thuốc tránh thai chỉ chứa progestin có trị mụn không?

Tác động của POPs lên mụn trứng cá không nhất quán. Một số người dùng báo cáo mụn nặng hơn, trong khi một số khác thấy cải thiện.

Thuốc tránh thai kết hợp (chứa estrogen) thường hiệu quả hơn trong điều trị mụn do làm giảm androgen (hormone nam gây mụn). Progestin trong POPs có thể có tác dụng androgenic (gây mụn) hoặc anti-androgenic (trị mụn) tùy loại. Ví dụ, POPs chứa drospirenone (có đặc tính anti-androgenic) có thể giúp cải thiện mụn ở một số người, theo một nghiên cứu năm 2022 trên Tạp chí Phụ khoa lâm sàng. Ngược lại, các loại progestin cũ hơn (như norethindrone) có thể làm mụn nặng hơn ở một số người nhạy cảm.

Cuối cùng, một phần quan trọng là các câu hỏi thường gặp khi sử dụng thuốc.

10. Các câu hỏi thường gặp về thuốc tránh thai chỉ chứa progestin

Ảnh trên: Một số câu hỏi thường gặp

Uống thuốc tránh thai chỉ chứa progestin bao lâu thì có tác dụng?

Tác dụng của thuốc phụ thuộc vào thời điểm bạn bắt đầu. Nếu uống trong 5 ngày đầu của kỳ kinh, thuốc có tác dụng ngay. Nếu bắt đầu vào ngày khác, thuốc cần 48 giờ để hiệu quả (NHS, 2023).

Ngưng uống thuốc tránh thai progestin bao lâu thì có thai lại?

Khả năng sinh sản thường trở lại rất nhanh sau khi ngừng POPs. Hầu hết phụ nữ có thể rụng trứng trở lại trong vòng vài tuần đến một tháng sau khi ngừng thuốc (ACOG, 2022).

Uống thuốc tránh thai chỉ chứa progestin có bị mất sữa không?

Progestin trong POPs không ảnh hưởng đến số lượng hoặc chất lượng sữa mẹ. Đây là lựa chọn nội tiết tố ưu tiên cho phụ nữ đang cho con bú (WHO, 2023).

Tác dụng phụ phổ biến nhất của thuốc tránh thai progestin là gì?

Tác dụng phụ phổ biến nhất là chảy máu kinh nguyệt không đều (rong kinh, ra máu lấm tấm) hoặc mất kinh. Tình trạng này thường cải thiện sau vài tháng sử dụng (CDC, 2023).

Thuốc tránh thai progestin có gây vô sinh không?

Thuốc tránh thai chỉ chứa progestin không gây vô sinh. Khả năng sinh sản sẽ phục hồi nhanh chóng ngay sau khi bạn ngừng sử dụng thuốc (Tạp chí Contraception, 2021).

Ai nên dùng thuốc tránh thai chỉ chứa progestin?

POPs phù hợp cho phụ nữ đang cho con bú, người trên 35 tuổi hút thuốc, người bị cao huyết áp không kiểm soát, hoặc người có tiền sử đau nửa đầu (migraine có aura) (ACOG, 2022).

Sự khác biệt chính giữa POPs và thuốc kết hợp là gì?

POPs chỉ chứa progestin, trong khi thuốc kết hợp chứa cả progestin và estrogen. POPs truyền thống có cửa sổ uống thuốc hẹp hơn (3 giờ) so với thuốc kết hợp (12-24 giờ).

Thuốc tránh thai progestin có cần kê đơn không?

Tại Việt Nam và hầu hết các quốc gia, thuốc tránh thai nội tiết tố (bao gồm POPs) yêu cầu phải có sự tư vấn và kê đơn từ bác sĩ hoặc dược sĩ chuyên môn.

Uống thuốc tránh thai progestin có làm giảm ham muốn không?

Tác động lên ham muốn tình dục rất khác nhau ở mỗi người. Một số báo cáo giảm ham muốn, trong khi những người khác không thấy thay đổi hoặc tăng ham muốn (Journal of Sexual Medicine, 2020).

POPs có tương tác với các loại thuốc khác không?

POPs có thể bị giảm hiệu quả nếu dùng chung với một số thuốc điều trị động kinh (phenytoin, carbamazepine), thuốc điều trị lao (rifampicin), hoặc thảo dược St. John’s Wort (NHS, 2023).

11. Kết luận

Thuốc tránh thai chỉ chứa progestin (minipill) là một giải pháp tránh thai nội tiết tố hiệu quả và an toàn, đặc biệt cho các đối tượng không thể sử dụng estrogen như phụ nữ cho con bú, người hút thuốc trên 35 tuổi, hoặc người có nguy cơ tim mạch. Cơ chế hoạt động chính của chúng tập trung vào việc làm đặc chất nhầy cổ tử cung và ức chế rụng trứng (tùy loại), với hiệu quả lý thuyết lên đến 99% khi dùng đúng cách.

Tuy nhiên, hiệu quả trong thực tế (91%) phụ thuộc rất lớn vào sự tuân thủ nghiêm ngặt về thời gian uống, đặc biệt là cửa sổ 3 giờ đối với loại truyền thống. Tác dụng phụ phổ biến nhất và là lý do hàng đầu khiến người dùng ngưng thuốc là rối loạn kinh nguyệt (chảy máu không đều).

Việc lựa chọn một phương pháp tránh thai là quyết định cá nhân quan trọng. Luôn tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia y tế để thảo luận về tiền sử bệnh lý, lối sống và xác định đây có phải là phương pháp phù hợp nhất với bạn hay không.